Trong lĩnh vực kiểm toán xây dựng, việc thực hành trên các tình huống cụ thể đóng vai trò hết sức quan trọng giúp kiểm toán viên hiểu sâu và vận dụng linh hoạt các quy định, đặc biệt là Quyết định số 3141/QĐ-BTC về mẫu báo cáo kiểm toán. Bài viết này sẽ đi sâu vào một ví dụ kiểm toán báo cáo quyết toán dự án, tái hiện lại toàn bộ quá trình kiểm toán một dự án xây dựng cơ bản từ khi tiếp cận hồ sơ cho đến khi hoàn thành báo cáo kiểm toán, qua đó giúp người đọc hình dung được tính thực tiễn và sự phức tạp trong từng bước triển khai.

Tổng quan tình huống: Dự án cải tạo nâng cấp tuyến đường liên xã

Giả định một case study kiểm toán dự án là công trình “Cải tạo, nâng cấp tuyến đường liên xã A-B” tại một tỉnh miền Trung. Đây là dự án xây dựng cơ bản sử dụng nguồn vốn ngân sách tỉnh, đã được phê duyệt quyết toán hoàn thành với tổng mức đầu tư phê duyệt là 28 tỷ đồng, thời gian thực hiện từ tháng 01/2021 đến 12/2022. Sau khi dự án hoàn tất và chủ đầu tư nộp báo cáo quyết toán, đoàn kiểm toán tiến hành thực hiện kiểm toán theo kế hoạch đã được phê duyệt.

Bước 1: Thu thập, phân tích sơ bộ tài liệu

Khi bước vào một ví dụ kiểm toán báo cáo quyết toán dự án cụ thể, kiểm toán viên đầu tiên cần rà soát toàn bộ hồ sơ pháp lý gồm:

• Quyết định phê duyệt chủ trương đầu tư.

• Quyết định phê duyệt thiết kế kỹ thuật và tổng mức đầu tư.

• Hợp đồng xây lắp và phụ lục hợp đồng.

• Hồ sơ mời thầu, kết quả đấu thầu.

• Biên bản nghiệm thu khối lượng hoàn thành, hồ sơ thanh toán.

Ở bước này, kiểm toán viên cần lưu ý phát hiện các biểu hiện bất thường như: điều chỉnh tổng mức đầu tư nhiều lần, phát sinh chi phí không rõ nguyên nhân, sự thay đổi nhà thầu trong quá trình thi công… Những yếu tố đó sẽ là chỉ dấu cho các rủi ro cần kiểm tra sâu hơn trong quá trình kiểm toán thực địa.

Bước 2: Đối chiếu hợp đồng và hồ sơ thanh toán

Từ hợp đồng xây lắp giữa chủ đầu tư và nhà thầu thi công chính, đoàn kiểm toán tiến hành đối chiếu giữa giá trị hợp đồng, khối lượng thi công đã nghiệm thu, giá trị thanh toán thực tế và số liệu ghi nhận trong báo cáo quyết toán.

Trong ví dụ này, kiểm toán phát hiện giá trị quyết toán ghi nhận là 27,8 tỷ đồng, tuy nhiên giá trị hợp đồng ban đầu chỉ là 26,5 tỷ đồng. Phần phát sinh 1,3 tỷ đồng chủ đầu tư giải trình là chi phí do trượt giá và thay đổi biện pháp thi công. Tuy nhiên, hồ sơ kèm theo giải trình lại chưa đầy đủ: thiếu văn bản phê duyệt điều chỉnh của cơ quan cấp trên, thiếu hồ sơ khảo sát lại giá vật liệu tại thời điểm phát sinh.

Từ phát hiện này, đoàn kiểm toán ghi nhận một điểm chưa phù hợp trong việc áp dụng quy định tại Thông tư số 11/2019/TT-BXD về quản lý chi phí đầu tư xây dựng. Đồng thời, kiến nghị điều chỉnh giảm phần chi phí chưa đủ căn cứ xuống còn 26,9 tỷ đồng.

Bước 3: Kiểm tra chi tiết chi phí đầu vào

Một phần quan trọng trong thực hành kiểm toán là kiểm tra từng loại chi phí cấu thành dự toán và quyết toán công trình. Trong ví dụ kiểm toán báo cáo quyết toán dự án đang xét, kiểm toán viên tập trung vào 3 nhóm chi phí lớn:

1. Chi phí xây dựng: chiếm 80% tổng giá trị hợp đồng. Đoàn kiểm toán so sánh đơn giá thanh toán với bảng giá địa phương cùng thời kỳ, kết hợp xác minh tại hiện trường và nghiệm thu bản vẽ hoàn công.

2. Chi phí thiết bị: phát hiện có một số hạng mục thiết bị lắp đặt tại hiện trường nhưng không được chứng minh rõ về nguồn gốc (thiếu hóa đơn VAT, chứng từ nhập kho). Đây là dấu hiệu tiềm ẩn rủi ro về tính hợp pháp của khoản chi.

3. Chi phí tư vấn (thiết kế, giám sát): có khoản thanh toán 230 triệu đồng cho tư vấn giám sát kỹ thuật nhưng thời gian giám sát trùng lặp với thời điểm hợp đồng thi công tạm dừng vì lý do thời tiết. Đây là điểm kiểm toán cần làm rõ để tránh ghi nhận trùng lặp chi phí không thực hiện.

Bước 4: Kiểm tra tính pháp lý và quy trình thanh toán

Dự án đã thực hiện qua nhiều giai đoạn thanh toán. Việc kiểm toán từng đợt giải ngân giúp xác định liệu có sai phạm trong hồ sơ, như thanh toán vượt khối lượng, thanh toán trước khi có biên bản nghiệm thu, hay sử dụng sai tài khoản tạm ứng.

Ví dụ, trong một đợt thanh toán trị giá 5 tỷ đồng, đoàn kiểm toán phát hiện chứng từ thanh toán đi kèm là biên bản nghiệm thu chưa đầy đủ chữ ký của đơn vị tư vấn giám sát. Đây là vi phạm nguyên tắc về thủ tục thanh toán theo quy định tại Nghị định số 99/2021/NĐ-CP. Mặc dù chủ đầu tư sau đó bổ sung được hồ sơ, nhưng điểm yếu trong hệ thống kiểm soát nội bộ đã được ghi nhận vào báo cáo kiểm toán như một rủi ro quản lý cần chấn chỉnh.

Bước 5: Đánh giá hiện trường và nghiệm thu thực tế

Một ví dụ kiểm toán báo cáo quyết toán dự án không thể thiếu bước đánh giá hiện trường. Đoàn kiểm toán kết hợp cùng cán bộ kỹ thuật tiến hành kiểm tra ngẫu nhiên 5 vị trí trên tuyến đường hoàn thành, đo kiểm kích thước và đối chiếu với bản vẽ hoàn công.

Tại Km3+500, lớp bê tông nhựa dày thực tế là 4,7cm, thấp hơn 0,3cm so với thiết kế. Dù sai lệch không lớn, nhưng cho thấy chất lượng thi công có thể chưa bảo đảm đúng thiết kế. Từ đó, kiểm toán viên đưa kiến nghị chủ đầu tư rà soát toàn tuyến và yêu cầu nhà thầu có giải trình chính thức.

Bước 6: Tổng hợp, lập báo cáo và kiến nghị điều chỉnh

Sau khi hoàn thành các bước xác minh và đánh giá chi tiết, đoàn kiểm toán tiến hành tổng hợp số liệu, phân tích đối chiếu giữa báo cáo quyết toán của chủ đầu tư và kết quả kiểm tra thực tế.

Trong ví dụ đang xét, tổng giá trị được kiến nghị điều chỉnh giảm là 950 triệu đồng, chiếm khoảng 3,4% tổng giá trị đề nghị quyết toán. Đồng thời, báo cáo kiểm toán còn đưa ra các kiến nghị về cải tiến hệ thống kiểm soát nội bộ, chuẩn hóa hồ sơ thanh toán, nâng cao năng lực thẩm định giá đầu vào.

Việc lập báo cáo kiểm toán được thực hiện đúng theo mẫu kiểm toán dự án ban hành kèm theo Quyết định 3141/QĐ-BTC, với đầy đủ các phụ lục như: bảng tổng hợp sai sót, bảng kiến nghị xử lý tài chính, biên bản làm việc với chủ đầu tư và các đơn vị liên quan.

Xem thêm bài viết: Kiểm toán quyết toán dự án hoàn thành

Vai trò của ví dụ minh họa trong đào tạo và thực hành kiểm toán

Một trong những vấn đề lớn trong đào tạo kiểm toán viên công trình hiện nay là thiếu các tình huống thực tế để học viên luyện tập. Chính vì vậy, các case study kiểm toán dự án như ví dụ nêu trên không chỉ có ý nghĩa minh họa mà còn là công cụ hữu hiệu giúp kiểm toán viên làm quen với cách tư duy thực tiễn: từ phân tích hồ sơ, phát hiện rủi ro, đến trình bày kiến nghị một cách có căn cứ.

Không những thế, việc đối chiếu ví dụ thực tế với mẫu kiểm toán dự án chuẩn ban hành theo QĐ 3141 giúp đảm bảo sự thống nhất trong toàn hệ thống kiểm toán nhà nước, kiểm toán nội bộ và kiểm toán độc lập.

Kết luận

Thông qua một ví dụ kiểm toán báo cáo quyết toán dự án cụ thể như trên, người đọc có thể hình dung rõ hơn quy trình thực hiện kiểm toán một dự án xây dựng cơ bản từ đầu đến cuối. Từng bước trong quy trình đều có vai trò riêng biệt và không thể thiếu, từ việc thu thập tài liệu, phân tích số liệu, xác minh hiện trường cho đến lập báo cáo theo đúng quy định.

Điều quan trọng là ví dụ này không chỉ mang tính minh họa mà còn có thể sử dụng làm case study kiểm toán dự án trong các khóa đào tạo kiểm toán viên, đồng thời gợi mở các điểm cần hoàn thiện trong công tác lập và thẩm tra mẫu kiểm toán dự án tại các cơ quan, đơn vị đầu tư công.

Việc triển khai những bài học từ thực tế như trên chính là cầu nối giữa quy định pháp luật và ứng dụng thực hành, góp phần nâng cao hiệu quả và minh bạch trong quản lý đầu tư xây dựng.