Kiểm toán viên xây dựng đóng vai trò trung lập trong việc kiểm tra, đánh giá và xác minh toàn bộ quá trình thi công công trình theo đúng quy định pháp luật và chuẩn mực nghề nghiệp. Để đảm bảo công trình được nghiệm thu minh bạch, chi phí hợp lý và tiến độ đúng hạn, việc nắm rõ quy trình làm việc của kiểm toán viên độc lập là điều cần thiết đối với chủ đầu tư, nhà thầu và đơn vị quản lý dự án. Bài viết sau sẽ trình bày chi tiết từng bước trong quy trình kiểm toán xây dựng, từ khảo sát hiện trường đến lập báo cáo và giám sát sau kiểm toán, đi kèm phân tích các văn bản pháp lý liên quan.

Giới thiệu

Kiểm toán viên xây dựng độc lập giữ vai trò trọng yếu trong việc đảm bảo tính minh bạch tài chính, tuân thủ pháp luật và kiểm soát chi phí trong các dự án xây dựng. Với đặc thù phức tạp về kỹ thuật và dòng vốn đầu tư lớn, hoạt động kiểm toán không chỉ giúp phát hiện sai sót mà còn góp phần ngăn ngừa rủi ro, giảm thiểu thất thoát ngân sách và nâng cao hiệu quả quản trị công trình.

Để hiểu đầy đủ về nền tảng pháp lý chi phối hoạt động kiểm toán, bạn có thể tham khảo bài viết Luật kiểm toán độc lập và vai trò trong xây dựng trước khi đi sâu vào quy trình thực tế của kiểm toán viên trong từng dự án cụ thể.

Quy trình làm việc của kiểm toán viên xây dựng độc lập

Khởi động và lập kế hoạch kiểm toán

Quy trình kiểm toán luôn khởi đầu bằng việc xác định phạm vi công việc, mục tiêu đánh giá, mức độ trọng yếu cũng như các rủi ro tiềm ẩn trong dự án. Ở giai đoạn này, kiểm toán viên xây dựng sẽ thu thập đầy đủ hồ sơ như hồ sơ mời thầu, hợp đồng, bảng dự toán, nhật ký thi công và biên bản nghiệm thu. Đây là nền tảng để đảm bảo mọi đánh giá sau đó đều dựa trên dữ liệu thực tế và pháp lý.

Theo thống kê của Bộ Tài chính, có tới 65% dự án xây dựng phát sinh vướng mắc về chi phí do thiếu bước lập kế hoạch kiểm toán bài bản ngay từ đầu. Vì vậy, giai đoạn khởi động đóng vai trò quyết định trong việc kiểm soát ngân sách đầu tư.

Tìm hiểu đầy đủ về vai trò của kiểm toán viên trong pháp luật Việt Nam để hiểu rõ hơn về căn cứ triển khai bước lập kế hoạch kiểm toán.

Khảo sát hiện trường và thu thập bằng chứng

Sau khi xác định được phạm vi kiểm toán, kiểm toán viên tiến hành khảo sát trực tiếp tại công trường để xác minh thông tin thực tế so với hồ sơ dự án. Quá trình này bao gồm việc đo đạc khối lượng thi công, kiểm tra chất lượng vật liệu, đối chiếu chủng loại và định mức, đồng thời ghi nhận hiện trạng thi công tại thời điểm kiểm tra.

Thông qua phỏng vấn kỹ sư giám sát, nhà thầu phụ và Ban Quản lý dự án, kiểm toán viên thu thập các bằng chứng định lượng và định tính, từ đó xây dựng một cơ sở dữ liệu độc lập, đảm bảo cho đánh giá khách quan và toàn diện.

Đối chiếu với quy định pháp luật và chuẩn mực chuyên ngành

Ở giai đoạn then chốt này, kiểm toán viên tiến hành đối chiếu hiện trạng công trình với các quy định pháp lý và hướng dẫn chuyên ngành hiện hành. Những văn bản được sử dụng phổ biến trong kiểm toán xây dựng bao gồm:

• Nghị định 15/2023/NĐ-CP: Hướng dẫn quản lý chi phí đầu tư xây dựng, xác định các nội dung chi phí hợp lệ.

• Nghị định 06/2024/NĐ-CP: Bổ sung quy định liên quan đến nghiệm thu và thanh toán công trình, giúp đánh giá tính pháp lý của hồ sơ thanh toán.

• Thông tư 13/2019/TT-BXD: Quy định về đo bóc khối lượng và lập dự toán xây dựng, làm cơ sở cho việc kiểm tra chênh lệch khối lượng.

Quá trình so sánh này giúp kiểm toán viên phát hiện sai sót trong hồ sơ, các hạng mục vượt khối lượng, sai đơn giá hoặc thiếu cơ sở pháp lý. Từ đó, các khuyến nghị điều chỉnh sẽ được xây dựng để giúp chủ đầu tư tuân thủ đúng quy định.

Đọc toàn văn Nghị định 15/2023/NĐ-CP tại Cổng thông tin Bộ Xây dựng để hiểu rõ cách thức áp dụng trong kiểm toán chi phí công trình.

Kiểm tra chi phí, tiến độ và khối lượng thực tế

Sau khi khảo sát hiện trường và phân tích hồ sơ pháp lý, kiểm toán viên xây dựng chuyển sang giai đoạn đánh giá dữ liệu tài chính và kỹ thuật. Việc rà soát nhật ký thi công, bảng lương nhân công, hồ sơ thanh toán và hóa đơn vật tư giúp kiểm toán viên xác định mức độ phù hợp giữa chi phí phát sinh thực tế và giá trị đã cam kết trong hợp đồng.

Theo Tạp chí Xây dựng Việt Nam (2023), các dự án không thực hiện kiểm toán độc lập có mức chi phí phát sinh ngoài dự toán trung bình lên tới 8%. Con số này cho thấy việc kiểm soát chi phí thông qua kiểm toán là biện pháp hiệu quả để bảo vệ ngân sách đầu tư.

Lập báo cáo kiểm toán xây dựng

Sau khi hoàn tất các bước kiểm tra và phân tích, kiểm toán viên xây dựng tiến hành lập báo cáo kiểm toán. Báo cáo cần trình bày rõ ràng các phát hiện chính, bao gồm sai lệch về khối lượng, chi phí, thời gian và các sai sót trong tuân thủ quy định pháp luật.

Để tăng tính pháp lý và độ tin cậy, báo cáo kiểm toán phải viện dẫn đầy đủ các căn cứ pháp lý liên quan như Luật kiểm toán độc lập, Nghị định 15/2023/NĐ-CP, Thông tư 13/2019/TT-BXD và các tiêu chuẩn kiểm toán hiện hành. Ngoài ra, phần khuyến nghị trong báo cáo cần thể hiện rõ giải pháp khắc phục và thời gian thực hiện dự kiến.

Trao đổi và hoàn thiện với chủ đầu tư

Sau khi hoàn thiện báo cáo kiểm toán sơ bộ, kiểm toán viên sẽ tổ chức buổi làm việc với đại diện chủ đầu tư, đơn vị tư vấn giám sát và nhà thầu (nếu cần thiết) để trao đổi về các nội dung phát hiện và giải trình. Việc này giúp làm rõ các điểm chưa thống nhất, tiếp nhận phản hồi đa chiều trước khi chốt báo cáo chính thức.

Quá trình trao đổi minh bạch giúp nâng cao giá trị pháp lý của báo cáo kiểm toán và củng cố sự tin tưởng từ các bên liên quan trong dự án.

Theo dõi khắc phục và hỗ trợ sau kiểm toán

Sau khi báo cáo kiểm toán được ban hành, nhiều chủ đầu tư mong muốn có sự đồng hành tiếp theo từ kiểm toán viên để đảm bảo việc thực hiện các khuyến nghị đã đề ra. Theo Luật kiểm toán độc lập, kiểm toán viên hoàn toàn có thể hỗ trợ theo dõi tiến độ khắc phục, tư vấn điều chỉnh hồ sơ thanh toán hoặc chuẩn hóa quy trình quản lý nội bộ.

Đặc biệt, đối với các dự án sử dụng vốn ngân sách nhà nước hoặc vốn ODA, việc có sự giám sát sau kiểm toán giúp tăng mức độ tuân thủ và nâng cao hiệu quả đầu tư công.

So sánh các quy định pháp luật liên quan

Để thực hiện kiểm toán công trình xây dựng một cách đầy đủ và có căn cứ pháp lý, kiểm toán viên cần tham chiếu đến hệ thống văn bản pháp luật hiện hành. Mỗi quy định không chỉ đóng vai trò nền tảng về mặt pháp lý mà còn định hình phương pháp kiểm tra, đánh giá và xử lý số liệu trong suốt quá trình kiểm toán. Bảng sau đây tổng hợp các văn bản quan trọng và chỉ rõ vai trò cũng như ứng dụng thực tiễn trong từng công đoạn kiểm toán:

Việc vận dụng linh hoạt các văn bản trên giúp kiểm toán viên không chỉ đảm bảo tính hợp pháp trong đánh giá mà còn góp phần nâng cao chất lượng kiểm toán và khả năng phát hiện các sai lệch quan trọng. Đồng thời, đây cũng là căn cứ để đưa ra các khuyến nghị có giá trị pháp lý và khả năng áp dụng thực tế cao trong quá trình quyết toán công trình.

Câu hỏi thường gặp (FAQ)

Kiểm toán viên xây dựng độc lập là gì?

Là cá nhân hoặc tổ chức không thuộc chủ đầu tư, nhà thầu hay cơ quan quản lý nhà nước, thực hiện kiểm toán theo chuẩn mực nghề nghiệp để đánh giá minh bạch chi phí và tiến độ xây dựng.

Khi nào cần mời kiểm toán viên độc lập?

Thông thường khi công trình bước vào giai đoạn thanh toán, nghiệm thu hoặc quyết toán vốn đầu tư, chủ đầu tư nên mời đơn vị kiểm toán vào làm việc để đảm bảo tính khách quan.

Kiểm toán viên có thể hỗ trợ sau kiểm toán không?

Có. Nếu được thỏa thuận, kiểm toán viên có thể hỗ trợ theo dõi quá trình khắc phục, tư vấn điều chỉnh báo cáo theo quy định mới nhất.

Luật nào quy định về trách nhiệm của kiểm toán viên xây dựng?

Chủ yếu là Luật Kiểm toán độc lập, các nghị định hướng dẫn và các văn bản từ Bộ Xây dựng.

Kết luận

Thông qua quy trình gồm nhiều bước từ lập kế hoạch đến theo dõi sau kiểm toán, kiểm toán viên xây dựng đóng vai trò không thể thiếu trong việc đảm bảo tính minh bạch, hợp lý và hiệu quả của các dự án xây dựng. Không chỉ là người kiểm tra số liệu, họ còn là cầu nối giữa pháp lý và thực tiễn thi công, giúp các bên liên quan kiểm soát chi phí, tuân thủ quy định và nâng cao hiệu quả đầu tư.

Trong bối cảnh hệ thống pháp luật ngày càng hoàn thiện, việc hiểu rõ các khung quy định sẽ giúp kiểm toán viên và chủ đầu tư phối hợp hiệu quả hơn. Bạn có thể xem thêm bài viết Luật kiểm toán độc lập và vai trò trong xây dựng để hiểu rõ nền tảng pháp lý và vai trò của kiểm toán viên trong từng giai đoạn dự án.

Nếu bạn đang cần tư vấn chuyên sâu hoặc hỗ trợ kiểm toán cho công trình của mình, đừng ngần ngại liên hệ với chúng tôi tại đây để được hỗ trợ nhanh chóng và chính xác.