Khi nào cần kiểm toán xây dựng không chỉ là vấn đề tuân thủ pháp luật mà còn là chiến lược quản lý rủi ro tài chính thông minh. Với chủ đầu tư, ban quản lý dự án hay nhà thầu, việc hiểu đúng thời điểm cần kiểm toán giúp minh bạch hóa hồ sơ, tránh thất thoát ngân sách và củng cố hồ sơ pháp lý trong quá trình quyết toán.

Theo Điều 72 Luật Xây dựng 2014 và Nghị định 10/2021/NĐ-CP, nhiều loại công trình bắt buộc phải kiểm toán trước khi được phê duyệt vốn đầu tư hoàn thành. Bài viết này sẽ giúp bạn nắm rõ thời điểm cần kiểm toán xây dựng, đối tượng áp dụng và lưu ý pháp lý doanh nghiệp không nên bỏ qua.

Kiểm toán xây dựng là gì và khi nào cần thực hiện?

Kiểm toán xây dựng là quá trình kiểm tra, đánh giá độc lập toàn diện các yếu tố tài chính, kỹ thuật và pháp lý trong một dự án đầu tư xây dựng. Mục tiêu là xác minh tính hợp lệ của hồ sơ, độ chính xác của khối lượng, chi phí, đơn giá, định mức… trên cơ sở các tài liệu như bản vẽ thiết kế, dự toán, nhật ký thi công, hồ sơ nghiệm thu và quyết toán.

Tùy từng loại dự án và nguồn vốn, thời điểm cần kiểm toán xây dựng có thể khác nhau được cấp phép theo quy định của Bộ Tài chính và Bộ Xây dựng, nhằm đảm bảo tính khách quan, minh bạch và là căn cứ quan trọng để quyết toán vốn đầu tư hoặc giải quyết tranh chấp phát sinh trong quá trình thi công.

Khi nào cần kiểm toán xây dựng theo quy định pháp luật?

Theo khoản 4 Điều 72 Luật Xây dựng 2014, kiểm toán xây dựng là một phần không thể thiếu trong quy trình hoàn tất dự án, đặc biệt với các công trình sử dụng vốn nhà nước hoặc có yếu tố đặc thù về quy mô và nguồn vốn. Dưới đây là các tình huống phổ biến mà dự án bắt buộc phải thực hiện kiểm toán:

Dự án sử dụng vốn nhà nước

Theo Điều 14 Nghị định 10/2021/NĐ-CP, mọi dự án sử dụng vốn ngân sách nhà nước, vốn nhà nước ngoài ngân sách (bao gồm vốn ODA và vốn vay ưu đãi nước ngoài) đều thuộc diện kiểm toán bắt buộc. Đây không chỉ là yêu cầu về quản lý tài chính mà còn là điều kiện pháp lý tiên quyết để được phê duyệt quyết toán vốn đầu tư hoàn thành.

Cơ quan có thẩm quyền sẽ không tiếp nhận hoặc xem xét hồ sơ quyết toán nếu thiếu báo cáo kiểm toán độc lập. Vì vậy, các chủ đầu tư cần chủ động lên kế hoạch kiểm toán ngay khi công trình hoàn thành để tránh bị đình trệ trong quá trình duyệt quyết toán.

Dự án có quy mô lớn hoặc thuộc lĩnh vực quan trọng quốc gia

Theo quy định tại Luật Đầu tư công 2019, các dự án nhóm A là những công trình có tổng mức đầu tư từ 2.300 tỷ đồng trở lên hoặc thuộc danh mục công trình quan trọng của quốc gia như năng lượng, giao thông, quốc phòng và an ninh, đều bắt buộc phải thực hiện kiểm toán độc lập.

Việc kiểm toán trong trường hợp này không chỉ nhằm kiểm soát hiệu quả sử dụng nguồn vốn mà còn giúp tăng cường giám sát từ phía Nhà nước, bảo đảm tính minh bạch trong thực hiện chính sách đầu tư công. Đồng thời, đây cũng là cơ sở để đánh giá trách nhiệm của các bên liên quan trong quá trình triển khai dự án có quy mô và ảnh hưởng lớn đến nền kinh tế.

Dự án hoàn thành trước giai đoạn quyết toán

Với bất kỳ dự án đầu tư xây dựng nào, khi bước vào giai đoạn lập hồ sơ quyết toán, việc thực hiện kiểm toán dự án hoàn thành là yêu cầu bắt buộc theo quy định hiện hành. Báo cáo kiểm toán đóng vai trò là cơ sở pháp lý quan trọng để chứng minh tính trung thực, hợp lệ và minh bạch của toàn bộ chi phí đã phát sinh trong quá trình thi công. Đồng thời, kết quả kiểm toán giúp cơ quan quản lý có căn cứ rõ ràng trong việc phê duyệt quyết toán vốn đầu tư, hạn chế rủi ro tài chính và ngăn ngừa sai phạm trong sử dụng ngân sách.

Dự án tranh chấp – Khi nào cần kiểm toán xây dựng độc lập?

Trong quá trình triển khai thi công, nếu dự án xuất hiện các dấu hiệu bất thường như vượt khối lượng so với hợp đồng, gia tăng chi phí bất hợp lý hoặc phát sinh tranh chấp giữa chủ đầu tư, nhà thầu và đơn vị tư vấn giám sát, thì việc kiểm toán độc lập là cần thiết.

Kiểm toán trong trường hợp này đóng vai trò như một công cụ trung gian để xác minh số liệu, làm rõ trách nhiệm của từng bên, đồng thời cung cấp căn cứ pháp lý rõ ràng giúp giải quyết tranh chấp minh bạch, đúng quy định và hạn chế rủi ro pháp lý kéo dài.

Khi có yêu cầu từ nhà tài trợ hoặc cơ quan quản lý

Với những dự án có sử dụng nguồn vốn từ các tổ chức quốc tế như Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB), Ngân hàng Thế giới (WB), Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JICA) hoặc các chương trình viện trợ nước ngoài, việc thực hiện kiểm toán xây dựng thường là điều khoản bắt buộc trong hợp đồng tài trợ.

Mục đích chính là để đảm bảo tính minh bạch, hiệu quả sử dụng vốn và sự tuân thủ đúng các chuẩn mực tài chính quốc tế. Trong nhiều trường hợp, việc không thực hiện kiểm toán đúng thời điểm có thể khiến dự án bị tạm ngưng giải ngân hoặc gặp khó khăn trong thủ tục giải trình.

Tổng hợp quy định pháp lý về kiểm toán công trình xây dựng

Trước khi triển khai kiểm toán, doanh nghiệp và chủ đầu tư cần nắm vững hệ thống văn bản pháp luật hiện hành nhằm đảm bảo quá trình kiểm toán diễn ra đúng quy định, tránh bị cơ quan thẩm quyền trả lại hồ sơ hoặc kéo dài thời gian quyết toán. Dưới đây là bảng tổng hợp các văn bản pháp lý quan trọng liên quan đến hoạt động kiểm toán trong lĩnh vực đầu tư xây dựng:

Việc hiểu và áp dụng đúng các quy định pháp lý này không chỉ giúp doanh nghiệp xác định chính xác nghĩa vụ kiểm toán, mà còn chủ động chuẩn bị hồ sơ pháp lý đầy đủ và hợp lệ. Qua đó, góp phần rút ngắn thời gian phê duyệt quyết toán, tránh bị đình trệ do thiếu căn cứ pháp luật hoặc vi phạm trình tự thủ tục.

Các bước thực hiện kiểm toán dự án đầu tư xây dựng

Quy trình kiểm toán dự án xây dựng thường gồm các bước chính sau:

• Tiếp nhận hồ sơ: Bao gồm hợp đồng, bản vẽ thiết kế, dự toán, nhật ký thi công, hồ sơ thanh toán, biên bản nghiệm thu…

• Đánh giá tuân thủ: Kiểm tra tính pháp lý, khối lượng thực hiện, đơn giá, định mức kỹ thuật.

• Đối chiếu thực tế: So sánh hồ sơ với hiện trường thi công (nếu cần).

• Lập báo cáo kiểm toán: Nêu rõ phần được chấp nhận và phần không hợp lệ.

• Báo cáo kết luận: Là căn cứ quan trọng trong xét duyệt quyết toán vốn.

Việc chuẩn bị hồ sơ đầy đủ và rõ ràng sẽ giúp rút ngắn thời gian kiểm toán và hạn chế phát sinh chi phí.

Chi phí kiểm toán xây dựng có cao không?

Chi phí kiểm toán xây dựng là một trong những yếu tố được nhiều chủ đầu tư quan tâm khi lập kế hoạch tài chính cho dự án. Trên thực tế, mức phí này không cố định, mà phụ thuộc vào các yếu tố như quy mô công trình, mức độ phức tạp hồ sơ và đơn vị kiểm toán thực hiện.

Theo hướng dẫn tại Thông tư 10/2020/TT-BTC của Bộ Tài chính, chi phí kiểm toán thường được tính theo tỷ lệ phần trăm trên tổng giá trị quyết toán công trình. Dưới đây là khung tỷ lệ phổ biến hiện đang được áp dụng trên thị trường:

Chi phí kiểm toán thường chiếm một tỷ lệ nhỏ so với tổng vốn đầu tư, nhưng lại đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo tính hợp pháp, minh bạch và hiệu quả quyết toán dự án. Theo quy định, chi phí này có thể được tính vào chi phí hợp lệ của dự án nếu đã được dự trù trong tổng mức đầu tư được phê duyệt.

Vì vậy, chủ đầu tư nên chủ động làm việc với đơn vị kiểm toán từ sớm để dự toán chi phí chính xác, tránh phát sinh ngoài kế hoạch hoặc ảnh hưởng tiến độ quyết toán.

Khi nào cần kiểm toán xây dựng và những lợi ích không nên bỏ qua

Thực hiện kiểm toán công trình xây dựng đúng thời điểm không chỉ là yêu cầu pháp lý, mà còn mang lại nhiều giá trị thiết thực trong quản lý và vận hành dự án. Theo các chuyên gia từ Kiểm toán Xây dựng, doanh nghiệp nên chủ động kiểm toán ngay sau khi công trình hoàn thành hoặc khi bắt đầu chuẩn bị hồ sơ quyết toán, thay vì chờ đến thời điểm bị yêu cầu bắt buộc.

Dưới đây là những lợi ích nổi bật mà dịch vụ kiểm toán xây dựng mang lại:

• Đảm bảo tính minh bạch và trung thực trong hồ sơ thanh toán và quyết toán công trình

• Giảm thiểu rủi ro sai sót, thất thoát vốn đầu tư và chi phí phát sinh không hợp lệ

• Tăng tính thuyết phục khi làm việc với cơ quan thanh tra, kiểm toán nhà nước hoặc tổ chức tài trợ vốn

• Làm rõ trách nhiệm và cung cấp căn cứ pháp lý khi phát sinh tranh chấp giữa các bên trong quá trình triển khai dự án

• Phát hiện sớm sai sót về hồ sơ, khối lượng và chi phí, từ đó giúp chủ đầu tư xử lý chủ động thay vì bị động khi bị cơ quan thẩm tra từ chối hồ sơ

Đây cũng là lý do vì sao nhiều nhà đầu tư chuyên nghiệp luôn thuê kiểm toán độc lập từ sớm, coi đó là một phần không thể thiếu trong chiến lược quản trị tài chính và pháp lý dự án.

Kết luận

Khi nào cần kiểm toán xây dựng không đơn thuần là một mốc pháp lý phải tuân thủ, mà còn là công cụ bảo vệ tài chính và pháp lý cho toàn bộ quá trình đầu tư. Trong bối cảnh chi phí ngày càng minh bạch và cơ chế quản lý ngày càng siết chặt, chủ động thực hiện kiểm toán đúng thời điểm sẽ giúp doanh nghiệp:

• Tối ưu dòng tiền trong quyết toán

• Tránh rủi ro pháp lý kéo dài

• Gia tăng niềm tin từ cơ quan quản lý, nhà tài trợ và đối tác

Dù bạn là chủ đầu tư, nhà thầu hay đơn vị tư vấn quản lý dự án, việc kiểm toán không nên là phản ứng bị động khi bị yêu cầu, mà cần được xem là bước chủ động trong chiến lược quản trị dự án chuyên nghiệp.

Nếu bạn đang chuẩn bị hồ sơ quyết toán hoặc đối mặt với rủi ro tranh chấp, hãy cân nhắc sử dụng dịch vụ kiểm toán từ các đơn vị chuyên sâu, uy tín. Tại Kiểm toán Xây dựng – MAN , đội ngũ chuyên gia luôn sẵn sàng đồng hành để đảm bảo quy trình quyết toán suôn sẻ, hồ sơ hợp lệ, và chi phí kiểm toán tối ưu.