Trong lĩnh vực đầu tư xây dựng, vai trò kiểm toán không chỉ là yêu cầu bắt buộc theo quy định pháp luật mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả sử dụng vốn. Đặc biệt, khi thực hiện kiểm toán công trình theo dịch vụ kiểm toán xây dựng, cần hiểu rõ các bên tham gia và vai trò kiểm toán của từng bên để quy trình diễn ra hiệu quả, đúng chuẩn mực.
Theo Điều 11 Thông tư 10/2020/TT-BTC, quy trình kiểm toán công trình bao gồm sự tham gia của nhiều bên, mỗi bên giữ một vai trò kiểm toán cụ thể và không thể thay thế. Bài viết dưới đây phân tích chi tiết 5 vai trò kiểm toán chính và các bên liên quan trong quy trình này.
Chủ đầu tư người giữ vai trò khởi tạo và giám sát mục tiêu kiểm toán
Chủ đầu tư là đại diện sở hữu nguồn vốn và chịu trách nhiệm phê duyệt kế hoạch kiểm toán để đảm bảo việc kiểm toán phù hợp với mục tiêu dự án. Họ cung cấp hồ sơ, tài liệu như thiết kế, dự toán, quyết toán cho đơn vị kiểm toán, đồng thời hỗ trợ việc tiếp cận công trình và số liệu tài chính. Kết quả kiểm toán sẽ được chủ đầu tư tiếp nhận và xử lý các kiến nghị. Thống kê từ Bộ Tài chính cho thấy 92% kiến nghị điều chỉnh giá trị quyết toán công trình bắt nguồn từ hồ sơ chủ đầu tư cung cấp (Nguồn: Báo cáo ngành xây dựng 2023).
Vai trò kiểm toán của chủ đầu tư cũng bao gồm việc phối hợp chặt chẽ với đơn vị kiểm toán trong suốt quá trình kiểm toán, giải trình các vấn đề phát sinh và chủ động điều chỉnh dự án khi có kết luận kiểm toán. Điều này giúp nâng cao hiệu quả đầu tư, hạn chế thất thoát và sai sót.
Ở giai đoạn lập kế hoạch, chủ đầu tư đề xuất phạm vi kiểm toán và lựa chọn đơn vị kiểm toán dựa trên tiêu chí năng lực và kinh nghiệm. Trong giai đoạn thực hiện, họ là đầu mối phối hợp, cung cấp tài liệu và xử lý các đề xuất điều chỉnh từ đơn vị kiểm toán. Giai đoạn báo cáo, chủ đầu tư tiếp nhận báo cáo, tổ chức họp rà soát với các bên liên quan. Cuối cùng, trong giai đoạn xử lý sau kiểm toán, chủ đầu tư là người chịu trách nhiệm chính trong việc thực thi các kiến nghị và đảm bảo báo cáo kiểm toán được áp dụng hiệu quả.
Để hiểu rõ hơn về dịch vụ kiểm toán xây dựng và vai trò của chủ đầu tư, bạn có thể tham khảo thêm tại dịch vụ kiểm toán xây dựng.
Đơn vị kiểm toán người thực hiện chức năng độc lập chuyên môn cao
Đơn vị kiểm toán là tổ chức được cấp phép thực hiện kiểm toán theo quy định pháp luật, đóng vai trò trung gian độc lập. Họ kiểm tra việc tuân thủ quy định như Luật Đầu tư công, Luật Xây dựng, Thông tư 10/2020/TT-BTC và đánh giá tính hợp lý của chi phí cũng như giá trị nghiệm thu. Đơn vị kiểm toán xác nhận quyết toán dựa trên kết quả kiểm tra thực tế.
Vai trò kiểm toán của đơn vị này bao gồm việc kiểm tra chi tiết hồ sơ dự toán, kiểm tra thực tế công trình, xác minh khối lượng thi công và giá trị thanh toán. Qua đó, họ phát hiện các sai phạm về kê khai chi phí, hạch toán không đúng quy định, gian lận vật liệu hoặc chậm tiến độ ảnh hưởng đến hiệu quả dự án.
Giai đoạn lập kế hoạch, đơn vị kiểm toán xây dựng chương trình kiểm toán cụ thể, xác định phạm vi và trọng tâm. Trong thực hiện, họ triển khai kiểm tra hồ sơ, giám sát công trình trực tiếp, phỏng vấn các bên liên quan và phân tích tài liệu. Đơn vị này cũng là người trình bày kết quả tại hội nghị kiểm toán và phối hợp với chủ đầu tư, nhà thầu xử lý các vấn đề phát sinh.
Căn cứ số liệu từ Tổng cục Thống kê, các dự án có kiểm toán độc lập thường tiết kiệm được từ 5-10% chi phí đầu tư nhờ phát hiện sớm các sai phạm.
Bạn có thể tìm hiểu thêm về vai trò và dịch vụ của đơn vị kiểm toán tại dịch vụ kiểm toán xây dựng.
Nhà thầu thi công bên bị kiểm tra trực tiếp trong vai trò kiểm toán
Nhà thầu thi công là người trực tiếp thi công công trình và có nghĩa vụ cung cấp nhật ký công trình, hồ sơ hoàn công, giải trình các chênh lệch khối lượng hay phát sinh ngoài hợp đồng. Họ cũng tham gia đối chiếu khi có khiếu nại hoặc kết luận kiểm toán chưa đồng thuận.
Nghiên cứu thực tế cho thấy, nhà thầu đóng vai trò trung tâm trong việc minh bạch khối lượng và chất lượng thi công. Bất kỳ sai phạm về kê khai vật liệu, nhân công hoặc chi phí phát sinh đều có thể dẫn tới việc điều chỉnh giảm quyết toán hoặc phạt vi phạm hợp đồng.
Trong quy trình kiểm toán, nhà thầu cần phối hợp cung cấp hồ sơ đầy đủ, minh bạch và kịp thời phản hồi các câu hỏi từ đơn vị kiểm toán. Giai đoạn sau kiểm toán, nhà thầu có trách nhiệm thực hiện các yêu cầu sửa đổi hoặc bồi thường theo kết luận kiểm toán.
Theo báo cáo Kiểm toán Nhà nước năm 2024, việc kê khai sai khối lượng vật liệu thi công chiếm gần 30% các sai phạm được phát hiện tại các dự án công trình trọng điểm.
Cơ quan quản lý nhà nước người giám sát việc chấp hành quy định pháp luật
Các cơ quan như Bộ Tài chính, Bộ Xây dựng hoặc các cơ quan địa phương thực hiện vai trò giám sát, thanh tra sau khi báo cáo kiểm toán hoàn thành. Họ thẩm định kết quả kiểm toán, yêu cầu xử lý sau kiểm toán nếu phát hiện sai phạm và tiến hành thanh tra chuyên đề khi có dấu hiệu vi phạm.
Bên cạnh vai trò kiểm toán mang tính chuyên môn, các cơ quan này còn thực hiện chức năng quản lý nhà nước để bảo đảm các dự án đầu tư công tuân thủ pháp luật. Họ cũng là bên quyết định phê duyệt hoặc điều chỉnh ngân sách sau khi có kết quả kiểm toán.
Nghiên cứu năm 2023 của Viện Khoa học quản lý nhà nước chỉ ra rằng sự phối hợp kịp thời giữa các cơ quan quản lý và đơn vị kiểm toán giúp giảm 15% các vụ việc sai phạm kéo dài, góp phần nâng cao chất lượng quản lý đầu tư công.
Một nguồn tham khảo uy tín ngoài lề để hiểu thêm về quy trình và pháp luật quản lý đầu tư công là trang chính thức của Bộ Tài chính Việt Nam.
Ban quản lý dự án và đơn vị tư vấn người phối hợp thông tin kỹ thuật và hồ sơ
Ban quản lý dự án cùng các đơn vị tư vấn giám sát, thiết kế và đấu thầu đóng vai trò trung gian cung cấp hồ sơ kỹ thuật như bản vẽ hoàn công, nhật ký thi công và bản nghiệm thu. Họ giải trình các vấn đề chuyên môn khi đơn vị kiểm toán cần xác minh chi tiết kỹ thuật hoặc quy trình thi công và tham gia các cuộc họp kiểm toán để đảm bảo minh bạch trong các khâu.
Sự phối hợp hiệu quả giữa ban quản lý dự án và đơn vị tư vấn giúp giảm thiểu rủi ro sai sót trong hồ sơ nghiệm thu và quyết toán. Theo khảo sát tại các dự án trọng điểm giai đoạn 2020-2023, các dự án có sự tham gia chặt chẽ của ban quản lý và đơn vị tư vấn giảm được trung bình 20% thời gian xử lý các kiến nghị sau kiểm toán.
Phân tích sâu hơn về trách nhiệm pháp lý của từng bên khi xảy ra sai phạm trong kiểm toán công trình
Trong quy trình kiểm toán công trình, mỗi bên tham gia đều chịu trách nhiệm pháp lý khác nhau khi xảy ra sai phạm, theo quy định tại Điều 11 Thông tư 10/2020/TT-BTC và các văn bản pháp luật liên quan.
Chủ đầu tư chịu trách nhiệm pháp lý trong việc cung cấp đầy đủ, chính xác hồ sơ, tài liệu liên quan đến công trình. Nếu chủ đầu tư cố tình cung cấp thông tin sai lệch hoặc thiếu sót dẫn đến thiệt hại về tài chính hoặc chất lượng công trình, họ có thể bị xử lý hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 225 Bộ luật Hình sự (tội gian lận trong đầu tư xây dựng).
Đơn vị kiểm toán có trách nhiệm thực hiện kiểm toán một cách trung thực, khách quan và đúng quy trình chuyên môn. Sai phạm trong quá trình kiểm toán như bỏ sót các vi phạm, cố ý làm sai lệch kết quả kiểm toán có thể bị thu hồi giấy phép hoạt động, phạt hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 217 Bộ luật Hình sự (tội làm giả tài liệu).
Nhà thầu thi công nếu có hành vi gian lận, khai báo khối lượng, chất lượng sai sự thật hoặc sử dụng vật liệu kém chất lượng sẽ bị xử phạt theo Luật Xây dựng và Luật Đấu thầu. Trong trường hợp gây thiệt hại nghiêm trọng, nhà thầu có thể bị bồi thường thiệt hại dân sự hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự về tội vi phạm quy định về xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng.
Cơ quan quản lý nhà nước có trách nhiệm giám sát và xử lý sai phạm nhưng nếu có hành vi bao che, tiêu cực hoặc không thực hiện đúng chức năng sẽ bị xử lý kỷ luật, cách chức hoặc xử lý hình sự tùy mức độ vi phạm.
Ban quản lý dự án và đơn vị tư vấn chịu trách nhiệm pháp lý trong việc cung cấp thông tin kỹ thuật, hồ sơ nghiệm thu trung thực, nếu vi phạm có thể bị xử phạt hành chính, bồi thường thiệt hại hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự.
Ngoài ra, theo thống kê của Bộ Tư pháp, trong giai đoạn 2020-2023 có hơn 150 vụ việc liên quan đến sai phạm trong quản lý, sử dụng vốn đầu tư công bị xử lý hành chính và hình sự, làm rõ vai trò pháp lý nghiêm minh của từng bên tham gia.
Kết luận
Như vậy, việc hiểu rõ vai trò kiểm toán và trách nhiệm pháp lý của từng bên tham gia trong quy trình kiểm toán công trình không chỉ giúp nâng cao hiệu quả đầu tư, giảm thiểu rủi ro sai phạm mà còn đảm bảo tuân thủ pháp luật một cách nghiêm ngặt.
Để tìm hiểu thêm chi tiết về các quy trình, dịch vụ kiểm toán công trình cũng như vai trò của các bên, bạn có thể truy cập dịch vụ kiểm toán xây dựng.
