Kiểm toán đấu thầu xây dựng đang trở thành một nội dung trọng tâm khi Nghị định 214/2025/NĐ-CP chính thức được Chính phủ ban hành. Nghị định này được xem như bước triển khai cụ thể của Luật Đấu thầu 2023 đã được sửa đổi, bổ sung năm 2025, nhằm làm rõ hơn các nguyên tắc lựa chọn nhà thầu, cơ chế ưu đãi, quản lý chi phí và kiểm soát rủi ro trong hoạt động đấu thầu.

Việc gắn kết chặt chẽ giữa quy định pháp luật và công tác kiểm toán đấu thầu xây dựng không chỉ giúp nâng cao tính minh bạch, công bằng trong lựa chọn nhà thầu mà còn tạo nền tảng quan trọng để tối ưu chi phí, bảo đảm chất lượng và hiệu quả của các dự án đầu tư xây dựng.

Khung pháp lý: Nghị định 214/2025/NĐ-CP về lựa chọn nhà thầu

Nghị định 214/2025/NĐ-CP được Chính phủ ban hành nhằm quy định chi tiết một số điều của Luật Đấu thầu, trong đó có nhiều nội dung gắn trực tiếp với lĩnh vực xây dựng.

Phạm vi điều chỉnh: Nghị định bao quát toàn bộ quá trình lựa chọn nhà thầu, từ đăng ký trên Hệ thống mạng đấu thầu quốc gia, lập kế hoạch, xác định giá gói thầu cho đến đánh giá hồ sơ dự thầu và quản lý hợp đồng. Đặc biệt, nghị định đi sâu vào các loại gói thầu phổ biến trong xây dựng như EPC, EP, EC và chìa khóa trao tay.

Đây là các hình thức hợp đồng phức tạp, tích hợp từ khâu thiết kế, cung ứng thiết bị đến thi công, do đó quy định về tính độc lập pháp lý, tài chính và trách nhiệm của các bên được nhấn mạnh để bảo đảm công bằng và hạn chế xung đột lợi ích.

Giải thích từ ngữ quan trọng

Các khái niệm then chốt

• Chào giá trực tuyến: quá trình các nhà thầu liên tục đưa ra mức giá hoặc yếu tố cạnh tranh trên hệ thống điện tử, nhằm tăng tính minh bạch và hiệu quả lựa chọn.

• Giá trúng thầu: mức giá được phê duyệt chính thức, là cơ sở để ký kết và thực hiện hợp đồng.

• Mua sắm trực tuyến: hình thức mua hàng hóa, dịch vụ trên Hệ thống mạng đấu thầu quốc gia từ nhà thầu đã trúng thầu, góp phần rút ngắn thủ tục và tăng cường công khai.

Khái niệm về đấu thầu bền vững

• Đấu thầu bền vững: lồng ghép các yếu tố môi trường, xã hội và kinh tế vào toàn bộ quá trình lựa chọn nhà thầu, từ lập hồ sơ mời thầu đến quản lý hợp đồng.

Nguyên tắc chung

Nghị định tái khẳng định các nguyên tắc nền tảng của hoạt động đấu thầu, bao gồm cạnh tranh công bằng giữa các nhà thầu, công khai minh bạch trong toàn bộ quá trình và áp dụng cơ chế ưu đãi cho doanh nghiệp trong nước hoặc sản phẩm có tỷ lệ chi phí sản xuất nội địa cao. Đây là khung pháp lý quan trọng để kiểm toán đấu thầu xây dựng có căn cứ đánh giá tính hợp pháp, hợp lý và mức độ hiệu quả của từng dự án.

Các quy định nổi bật ảnh hưởng đến đấu thầu xây dựng

Bảo đảm cạnh tranh và độc lập pháp lý và tài chính giữa các bên

Nghị định 214/2025/NĐ-CP nhấn mạnh yêu cầu bảo đảm cạnh tranh trong mọi gói thầu xây dựng. Các nhà thầu tham dự phải độc lập về pháp lý và tài chính với chủ đầu tư, đơn vị tư vấn và các bên có liên quan trực tiếp đến gói thầu. Quy định này nhằm hạn chế xung đột lợi ích, tránh hiện tượng “vừa thiết kế vừa thi công” hoặc “vừa thẩm định vừa tham dự thầu”. Đối với kiểm toán đấu thầu xây dựng, đây là căn cứ để đánh giá tính hợp lệ của nhà thầu, phát hiện sớm rủi ro về liên kết lợi ích không minh bạch.

Các hình thức gói thầu: EPC, EP, EC, chìa khóa trao tay

Trong lĩnh vực xây dựng, Nghị định 214/2025/NĐ-CP quy định rõ các hình thức gói thầu đặc thù như EPC (thiết kế – cung cấp thiết bị – thi công), EP (thiết kế – cung cấp thiết bị), EC (thiết kế – thi công) và gói thầu chìa khóa trao tay. Đây là các gói thầu tích hợp, đòi hỏi năng lực toàn diện từ phía nhà thầu. Kiểm toán cần tập trung vào việc xác định phạm vi công việc, tính độc lập giữa khâu tư vấn và thi công, cũng như sự phù hợp của loại hợp đồng được áp dụng để bảo đảm tính hiệu quả và minh bạch.

Ưu đãi nhà thầu trong nước, hàng hóa xuất xứ Việt Nam, sản phẩm đổi mới sáng tạo

Nghị định quy định nhiều cơ chế ưu đãi cho nhà thầu trong nước, bao gồm ưu đãi theo tỷ lệ chi phí sản xuất nội địa, ưu tiên sản phẩm đổi mới sáng tạo hoặc dịch vụ công nghệ số. Trong kiểm toán đấu thầu xây dựng, việc xem xét các điều kiện để nhà thầu được hưởng ưu đãi là yếu tố quan trọng, bảo đảm việc áp dụng đúng quy định, tránh lợi dụng chính sách ưu đãi nhằm làm sai lệch kết quả đấu thầu.

Quy định về đấu thầu bền vững

Đấu thầu bền vững được xem là một điểm mới quan trọng của Nghị định 214/2025/NĐ-CP. Các yêu cầu về môi trường, xã hội và kinh tế có thể được tích hợp trong hồ sơ mời thầu và tiêu chí đánh giá. Ví dụ, nhà thầu sử dụng vật liệu tái chế, công nghệ tiết kiệm năng lượng hoặc bảo đảm điều kiện lao động an toàn sẽ được cộng điểm ưu đãi. Đối với kiểm toán, đây là cơ sở để đánh giá hiệu quả không chỉ ở chi phí mà còn ở tác động lâu dài đến phát triển bền vững.

Áp dụng hình thức lựa chọn nhà thầu và nguyên tắc ưu đãi

Chủ đầu tư có quyền áp dụng nhiều hình thức lựa chọn nhà thầu như đấu thầu rộng rãi, chào hàng cạnh tranh, chào giá trực tuyến hay mua sắm tập trung. Tuy nhiên, việc lựa chọn hình thức phải dựa trên tính chất, quy mô gói thầu và bảo đảm tuân thủ nguyên tắc ưu đãi. Kiểm toán đấu thầu xây dựng cần kiểm tra sự phù hợp giữa hình thức lựa chọn với quy định pháp luật, đồng thời đánh giá xem các ưu đãi được áp dụng có đúng đối tượng và minh bạch hay không.

Kế hoạch và chi phí trong lựa chọn nhà thầu

Lập và phê duyệt kế hoạch tổng thể lựa chọn nhà thầu

Nghị định 214/2025/NĐ-CP quy định việc lập kế hoạch lựa chọn nhà thầu là bước bắt buộc, nhằm xác định rõ số lượng gói thầu, hình thức lựa chọn, nguồn vốn và tiến độ thực hiện. Kế hoạch này phải được cơ quan có thẩm quyền phê duyệt trước khi triển khai, bảo đảm tính hợp pháp và phù hợp với quy mô dự án. Trong kiểm toán đấu thầu xây dựng, kế hoạch lựa chọn nhà thầu là tài liệu nền tảng để đối chiếu, đánh giá mức độ tuân thủ pháp luật và tính hợp lý của các gói thầu.

Giá gói thầu và chi phí dự phòng: cách xác định, cập nhật, kiểm soát

Giá gói thầu được xác định trên cơ sở dự toán, định mức và đơn giá xây dựng theo quy định của pháp luật. Ngoài ra, chi phí dự phòng phải được tính toán để bù đắp yếu tố trượt giá và khối lượng phát sinh hợp lý. Việc cập nhật và kiểm soát giá gói thầu đóng vai trò quan trọng trong hạn chế thất thoát vốn đầu tư. Kiểm toán đấu thầu xây dựng tập trung vào việc kiểm tra phương pháp lập giá, tính hợp lệ của khoản dự phòng và mức độ minh bạch trong cập nhật giá gói thầu.

Chi phí lập và thẩm định hồ sơ mời thầu và đánh giá hồ sơ dự thầu

Theo nghị định, chi phí lập và thẩm định hồ sơ mời thầu, chi phí đánh giá hồ sơ dự thầu phải được xác định phù hợp với tính chất, quy mô từng gói thầu và tuân thủ các định mức chi phí được ban hành. Đây là khoản chi phí có tác động trực tiếp đến tính minh bạch và khách quan của quá trình đấu thầu. Kiểm toán có trách nhiệm đánh giá mức độ hợp lý của chi phí này, tránh tình trạng thổi phồng chi phí hoặc phân bổ sai mục đích.

Chi phí duy trì trên Hệ thống mạng đấu thầu quốc gia

Mọi nhà thầu và chủ đầu tư khi tham gia đấu thầu trực tuyến phải nộp chi phí duy trì tài khoản và dịch vụ trên Hệ thống mạng đấu thầu quốc gia. Khoản chi phí này vừa bảo đảm hạ tầng kỹ thuật, vừa góp phần tăng tính minh bạch trong đấu thầu điện tử. Đối với kiểm toán, đây là căn cứ để đối chiếu sự tuân thủ nghĩa vụ tài chính của các bên và đánh giá hiệu quả vận hành hệ thống đấu thầu trực tuyến.

Quản lý rủi ro và giám sát hợp đồng

Quản lý rủi ro và giám sát hợp đồng là giai đoạn quan trọng trong toàn bộ quy trình đấu thầu xây dựng. Nghị định 214/2025/NĐ-CP không chỉ quy định trách nhiệm của chủ đầu tư và nhà thầu mà còn đặt ra yêu cầu minh bạch trong xử lý rủi ro, quản lý tiến độ và giải quyết kiến nghị. Trong đó, kiểm toán đấu thầu xây dựng giữ vai trò giám sát độc lập, giúp phát hiện sai sót và bảo đảm tuân thủ.

• Nhận diện rủi ro: bao gồm năng lực nhà thầu hạn chế, biến động giá vật liệu, thay đổi thiết kế hoặc chậm tiến độ. Kiểm toán giúp phát hiện và cảnh báo sớm.

• Quản lý hợp đồng: tập trung vào tiến độ, khối lượng và chất lượng. Kiểm toán đánh giá tính tuân thủ và kiểm soát chi phí phát sinh.

• Giải quyết kiến nghị, khiếu nại: nhà thầu có quyền kiến nghị trong suốt quá trình đấu thầu. Cơ quan có thẩm quyền phải xử lý minh bạch, kiểm toán hỗ trợ bằng chứng khách quan để giải quyết tranh chấp.

Vai trò của kiểm toán đấu thầu xây dựng

Kiểm toán đấu thầu xây dựng là công cụ giám sát độc lập, giúp đảm bảo toàn bộ quá trình lựa chọn nhà thầu được thực hiện đúng pháp luật, minh bạch và hiệu quả. Khi Nghị định 214/2025/NĐ-CP đi vào áp dụng, vai trò của kiểm toán càng được nhấn mạnh hơn, không chỉ ở khía cạnh tài chính mà còn ở góc độ quản lý rủi ro và nâng cao hiệu quả đầu tư.

• Đánh giá tính tuân thủ: kiểm tra việc áp dụng các quy định của Nghị định 214/2025/NĐ-CP trong toàn bộ quy trình lựa chọn nhà thầu.

• Kiểm toán chi phí: đối chiếu giá gói thầu, dự toán, chi phí dự phòng và quyết toán để bảo đảm sử dụng vốn đầu tư hợp lý.

• Kiểm toán hiệu quả: đo lường mức tiết kiệm, giá trị kinh tế – xã hội và tác động dài hạn của dự án xây dựng.

• Hỗ trợ quản lý rủi ro và minh bạch: phát hiện bất cập, giảm xung đột, hạn chế kiến nghị và khiếu nại trong đấu thầu.

• Đồng hành cùng chủ đầu tư: đơn vị kiểm toán xây dựng chuyên nghiệp đóng vai trò tư vấn, giám sát và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của chủ đầu tư trong suốt vòng đời dự án.

Kết luận

Nghị định 214/2025/NĐ-CP không chỉ tạo hành lang pháp lý chặt chẽ cho hoạt động lựa chọn nhà thầu mà còn nâng cao tiêu chuẩn minh bạch, cạnh tranh và hiệu quả thực thi trong các dự án xây dựng. Trong bối cảnh đó, kiểm toán đấu thầu xây dựng trở thành công cụ then chốt để:

• Đảm bảo quy trình đấu thầu tuân thủ quy định.

• Kiểm soát và tối ưu chi phí đầu tư.

• Quản lý rủi ro, bảo đảm chất lượng và tiến độ công trình.

Nếu bạn đang tìm giải pháp toàn diện trong kiểm toán xây dựng, đặc biệt là theo đúng quy định pháp lý mới nhất như Nghị định 214/2025/NĐ-CP, bạn có thể tìm hiểu thêm về dịch vụ của chúng tôi tại trang Dịch vụ kiểm toán xây dựng để được tư vấn chuyên sâu.

Thông tin liên hệ:

• Địa chỉ: Số 19A, đường 43, phường Tân Thuận, TP. Hồ Chí Minh

• Mobile / Zalo: 0903 963 163 – 0903 428 622

• Email: ma*@*****et.vn

Ban biên tập MAN – Master Accountant Network