Vốn đầu tư công đóng vai trò là động lực chủ đạo, dẫn dắt các nguồn lực xã hội và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững. Tuy nhiên, trong nhiều năm qua, công tác giải ngân vốn đầu tư công thường đối mặt với những thách thách lớn về thủ tục hành chính phức tạp, sự chồng chéo giữa các văn bản pháp luật, dẫn đến tình trạng chậm tiến độ và gây lãng phí nguồn lực.

Để giải quyết triệt để các vướng mắc này, Chính phủ đã ban hành Nghị định 254/2025/NĐ-CP, quy định chi tiết về quản lý, thanh toán, quyết toán dự án sử dụng vốn đầu tư công. Nghị định ra đời là cần thiết, tạo cơ sở pháp lý thống nhất, rõ ràng, góp phần đẩy nhanh tiến độ giải ngân, nâng cao hiệu quả sử dụng vốn ngân sách nhà nước.

Căn cứ pháp lý trọng yếu: Nghị định này cụ thể hóa và đồng bộ hóa các quy định của Luật Đầu tư công số 58/2024/QH15 và Luật Ngân sách Nhà nước số 89/2025/QH15, nhằm thiết lập một hành lang pháp lý hoàn chỉnh cho chu trình đầu tư công.

Bài viết này nhằm mục đích hệ thống hóa các nội dung cốt lõi của Nghị định 254/2025/NĐ-CP, đồng thời phân tích chuyên sâu những điểm mới quan trọng so với các quy định hiện hành. Từ đó, chúng tôi đánh giá tác động đối với các chủ thể liên quan như Chủ đầu tư, Cơ quan quản lý và Kho bạc Nhà nước, giúp các bên chủ động thích ứng.

Nội dung phân tích tập trung vào 03 khâu chính của chu trình vốn đầu tư công: Quản lý dự án, Thanh toán vốn và Quyết toán dự án hoàn thành.

Phân tích chuyên sâu các quy định mới

Siết chặt kỷ luật: Thay đổi cốt lõi trong quản lý dự án

Nghị định 254/2025/NĐ-CP đặt ra những nguyên tắc quản lý chặt chẽ hơn, đặc biệt nhấn mạnh vào trách nhiệm của Chủ đầu tư ngay từ giai đoạn chuẩn bị và khởi công.

• Về phân loại và nguồn vốn: Nghị định quy định chi tiết hơn về nguyên tắc quản lý các nguồn vốn khác nhau (ngân sách trung ương, ngân sách địa phương, vốn ODA…) nhằm đảm bảo tính ưu tiên, tập trung và tránh dàn trải. Các dự án phải được phân loại rõ ràng theo tính chất để áp dụng quy trình quản lý phù hợp, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng vốn đầu tư công.
• Về điều kiện khởi công và chuyển tiếp vốn: Các điều kiện khởi công được chuẩn hóa, yêu cầu phải đáp ứng đầy đủ các yếu tố về mặt bằng, hồ sơ thiết kế, dự toán được duyệt và phải có quyết định giao kế hoạch vốn. Đối với vốn chuyển tiếp, Nghị định cung cấp hướng dẫn linh hoạt hơn, cho phép xử lý nhanh chóng vốn đã bố trí nhưng chưa giải ngân hết nhằm tránh tình trạng vốn bị treo, không phát huy được hiệu quả.
• Về trách nhiệm của Chủ đầu tư: Trách nhiệm của Chủ đầu tư được đề cao. Họ phải chịu trách nhiệm hoàn toàn về tính chính xác, hợp pháp của hồ sơ gửi Kho bạc Nhà nước để đề nghị thanh toán, kể cả tính đầy đủ của các điều kiện khởi công. Điều này đòi hỏi Chủ đầu tư phải nâng cao năng lực quản lý dự án và kiểm soát nội bộ.

Đột phá về giải ngân: Tinh gọn quy trình thanh toán qua Kho bạc Nhà nước

Quy trình thanh toán là khâu then chốt ảnh hưởng trực tiếp đến tốc độ giải ngân vốn đầu tư công. Nghị định 254/2025/NĐ-CP đã điều chỉnh nhiều nội dung quan trọng nhằm vừa siết chặt kỷ cương, vừa tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp.

• Cơ chế kiểm soát thanh toán: Nghị định tiếp tục hoàn thiện cơ chế kiểm soát chi của Kho bạc Nhà nước. Nếu trước đây việc kiểm soát thường mang tính tiền kiểm phức tạp, Nghị định mới có thể hướng đến việc áp dụng nguyên tắc “thanh toán trước, kiểm soát sau” đối với một số loại chi phí hoặc Chủ đầu tư uy tín. Tuy nhiên, trách nhiệm của Kho bạc vẫn rất lớn trong việc kiểm soát các điều kiện thanh toán theo mức độ hoàn thành công việc và theo dự toán được duyệt.
• Hồ sơ và thủ tục thanh toán: Nghị định đã rà soát và tinh giản các loại hồ sơ không cần thiết, tập trung vào các tài liệu chứng minh khối lượng hoàn thành, giá trị đề nghị thanh toán và căn cứ pháp lý. Sự thay đổi này giúp giảm thiểu thời gian chuẩn bị hồ sơ cho Chủ đầu tư.
• Thời gian và định mức thanh toán: Nghị định quy định chặt chẽ hơn về thời gian Kho bạc Nhà nước xử lý hồ sơ thanh toán, đồng thời điều chỉnh định mức tạm ứng và thu hồi tạm ứng vốn. Việc này nhằm rút ngắn “thời gian chết” trong chu trình thanh toán.

Để hình dung rõ hơn về thủ tục, dưới đây là bảng so sánh một số thay đổi trong quy trình thanh toán:

Lưu ý: Các mốc thời gian cụ thể sẽ được chi tiết trong Thông tư hướng dẫn thi hành Nghị định.

• Thanh toán vốn chuẩn bị đầu tư và vốn bồi thường, hỗ trợ, tái định cư: Nghị định tách bạch rõ ràng thủ tục thanh toán cho vốn chuẩn bị đầu tư (như khảo sát, thiết kế) và vốn bồi thường, tái định cư. Điều này giúp Chủ đầu tư dễ dàng hơn trong việc lập hồ sơ và giúp Kho bạc Nhà nước kiểm soát mục đích chi một cách chính xác.
• Về ứng dụng công nghệ thông tin: Đây là một điểm đột phá. Nghị định 254/2025/NĐ-CP thúc đẩy mạnh mẽ việc thực hiện thủ tục thanh toán qua Cổng thông tin điện tử của Kho bạc Nhà nước, hướng tới giao dịch điện tử hoàn toàn. Điều này không chỉ giảm hồ sơ giấy mà còn tạo cơ sở dữ liệu số để tăng cường kiểm tra, đối chiếu.

Chốt sổ dự án: Quy định mới về quyết toán và trách nhiệm kiểm toán

Công tác quyết toán được xem là khâu cuối cùng nhưng quan trọng nhất để đánh giá hiệu quả sử dụng vốn đầu tư công.

• Thời hạn lập, thẩm tra, phê duyệt quyết toán: Nghị định siết chặt thời hạn tối đa cho các khâu này. Cụ thể, thời hạn Chủ đầu tư nộp hồ sơ quyết toán sau khi hoàn thành dự án được rút ngắn để tránh tình trạng nợ đọng quyết toán kéo dài. Đồng thời, thời gian thẩm tra và phê duyệt cũng được quy định rõ ràng, nâng cao kỷ luật tài chính.
• Hồ sơ quyết toán: Danh mục hồ sơ đã được chuẩn hóa. Đặc biệt, Nghị định có thể yêu cầu báo cáo giải trình chi tiết hơn về các khoản chi phí phát sinh ngoài dự toán ban đầu, làm cơ sở cho việc thẩm tra.
• Trách nhiệm thẩm tra và vai trò bắt buộc của kiểm toán độc lập: Nghị định làm rõ trách nhiệm của cơ quan thẩm tra. Đối với các dự án lớn, phức tạp, việc yêu cầu kiểm toán độc lập trước khi trình thẩm tra là bắt buộc. Điều này giúp tăng cường tính khách quan, chuyên nghiệp trong công tác quyết toán dự án.

Đánh giá tác động và khả năng thực thi

Tác động tích cực

Việc thực thi Nghị định 254/2025/NĐ-CP được kỳ vọng sẽ mang lại nhiều tác động tích cực trên diện rộng:

• Đối với hiệu quả giải ngân: Các quy định rõ ràng về thủ tục và thời hạn xử lý sẽ loại bỏ các nút thắt cổ chai, từ đó dự kiến tốc độ và tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư công sẽ được cải thiện đáng kể.
• Đối với tính minh bạch: Việc chuyển đổi sang giao dịch điện tử và quy định chặt chẽ về hồ sơ quyết toán giúp tăng cường công khai, minh bạch trong quản lý chi tiêu công, giảm thiểu tiêu cực.
• Đối với Chủ đầu tư: Giảm thiểu thủ tục hành chính giấy tờ, đặc biệt nhờ ứng dụng công nghệ thông tin, giúp Chủ đầu tư tập trung nguồn lực vào việc điều hành dự án thay vì xử lý giấy tờ.

Những thách thức tiềm ẩn trong quá trình thực thi

Mặc dù mang lại nhiều cải tiến, việc triển khai Nghị định 254/2025/NĐ-CP vẫn còn một số thách thức cần giải quyết:

• Khả năng đáp ứng của năng lực cán bộ: Cán bộ tại các Ban Quản lý dự án (Ban QLDA) và Kho bạc Nhà nước cần thời gian để làm quen và thành thạo các quy trình mới, đặc biệt là quy trình giao dịch điện tử.
• Vướng mắc liên quan đến sự đồng bộ: Cần đảm bảo sự đồng bộ tuyệt đối giữa Nghị định này với các văn bản pháp luật khác như Luật Đầu tư công, Luật Xây dựng và các Thông tư hướng dẫn để tránh tạo ra khoảng trống pháp lý.
• Về rủi ro pháp lý và trách nhiệm cá nhân: Các quy định mới có thể làm tăng trách nhiệm cá nhân của các cán bộ, đặc biệt là cán bộ kiểm soát chi tại Kho bạc Nhà nước và cán bộ kế toán trưởng, Chủ đầu tư. Điều này đòi hỏi phải có cơ chế bảo vệ và đào tạo rõ ràng.
• Những khó khăn khi chuyển đổi áp dụng quy định mới: Quá trình chuyển đổi từ hình thức giấy sang điện tử cần có lộ trình rõ ràng và sự đầu tư về hạ tầng công nghệ.

Các biện pháp hỗ trợ thực thi

Nghị định đã dự liệu một số giải pháp nhằm hỗ trợ quá trình thực thi:

• Quy định về việc sử dụng hệ thống thông tin, giao dịch điện tử: Khuyến khích và bắt buộc sử dụng các hệ thống trực tuyến trong quản lý, thanh toán, quyết toán.
• Các quy định chuyển tiếp: Đưa ra các quy định cụ thể về việc áp dụng Nghị định đối với các dự án đã được phê duyệt và đang triển khai dở dang, đảm bảo không làm gián đoạn tiến độ dự án.

Kết luận

Nghị định 254/2025/NĐ-CP là một bước tiến quan trọng trong việc hoàn thiện khung pháp lý về vốn đầu tư công. Nghị định đã giải quyết nhiều tồn tại trong khâu quản lý, thanh toán, quyết toán, hướng tới mục tiêu tăng cường kỷ luật, kỷ cương tài chính và nâng cao hiệu quả sử dụng vốn ngân sách. Việc triển khai thành công Nghị định này sẽ là chìa khóa để đạt được các mục tiêu phát triển kinh tế – xã hội đã đề ra.

Để Nghị định đi vào cuộc sống một cách hiệu quả, chúng tôi xin đưa ra một số kiến nghị sau:

Đối với cơ quan nhà nước:

• Sớm ban hành các Thông tư hướng dẫn chi tiết, đặc biệt về quy trình giao dịch điện tử và hồ sơ quyết toán.
• Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra việc thực hiện Nghị định để kịp thời phát hiện và xử lý các vướng mắc, sai phạm.

Đối với Chủ đầu tư/Ban QLDA:

• Chủ động tổ chức tập huấn chuyên sâu về Nghị định 254/2025/NĐ-CP cho đội ngũ cán bộ, đặc biệt là bộ phận kế toán và quản lý dự án.
• Đầu tư nâng cấp hệ thống công nghệ thông tin nội bộ để sẵn sàng kết nối và thực hiện giao dịch điện tử với Kho bạc Nhà nước, đảm bảo hồ sơ thanh toán được gửi đi nhanh chóng và chính xác.