Lợi ích pháp lý kiểm toán xây dựng là một khía cạnh ngày càng được các chủ đầu tư, nhà thầu và ban quản lý dự án đặc biệt quan tâm. Trong bối cảnh siết chặt công tác quyết toán vốn đầu tư công và phòng ngừa sai phạm trong quản lý xây dựng, dịch vụ kiểm toán xây dựng không chỉ đơn thuần là hoạt động tài chính mà còn là công cụ pháp lý bảo vệ chủ thể liên quan. Theo quy định tại Nghị định 10/2021/NĐ-CP và Luật Xây dựng 2014 (sửa đổi 2020), kiểm toán là một phần không thể thiếu trong quá trình quản lý đầu tư xây dựng, đặc biệt trước thời điểm quyết toán vốn với ngân sách nhà nước.

Lợi ích pháp lý kiểm toán xây dựng: Bảo vệ chủ đầu tư và các bên liên quan

Không ít vụ án vi phạm quy định trong quản lý đầu tư công có nguyên nhân sâu xa từ thiếu kiểm soát chi phí, vượt giá dự toán, sai khối lượng thanh toán. Trong bối cảnh đó, lợi ích pháp lý kiểm toán xây dựng càng trở nên rõ nét. Kiểm toán đóng vai trò độc lập để đánh giá tính trung thực và hợp pháp của báo cáo tài chính và hồ sơ thanh quyết toán xây dựng.

Luật Xây dựng 2014 quy định tại Điều 136, việc lập, thẩm tra và quyết toán vốn đầu tư phải tuân thủ nguyên tắc công khai, minh bạch. Bên cạnh đó, Nghị định 10/2021/NĐ-CP (Điều 37) yêu cầu hồ sơ trình duyệt quyết toán cần có báo cáo kết quả kiểm toán độc lập với các dự án nhóm A, B sử dụng vốn nhà nước. Như vậy, dịch vụ kiểm toán xây dựng không chỉ giúp hoàn tất hồ sơ mà còn là lớp lá chắn pháp lý cho chủ đầu tư.

Tăng tính thuyết phục trong thẩm tra quyết toán nhờ dịch vụ kiểm toán xây dựng

Trong quy trình phê duyệt quyết toán các dự án sử dụng vốn ngân sách, giai đoạn thẩm tra luôn tiềm ẩn nhiều rủi ro – từ việc bị yêu cầu điều chỉnh hồ sơ đến khả năng xuất toán các khoản chi không hợp lệ. Đặc biệt với các dự án nhóm A, B, việc thiếu cơ sở pháp lý rõ ràng cho từng khoản mục đầu tư có thể kéo dài thời gian thẩm định và gây đình trệ giải ngân.

Việc đính kèm báo cáo kiểm toán của công ty kiểm toán xây dựng độc lập chính là một giải pháp mang tính pháp lý và kỹ thuật, giúp củng cố độ tin cậy cho hồ sơ trình duyệt. Báo cáo này đóng vai trò như một bản thẩm định khách quan, giúp các cơ quan nhà nước có thêm căn cứ đánh giá tính hợp lệ, hợp pháp và hợp lý của từng hạng mục chi phí.

Theo Công văn số 973/BTC-ĐT ngày 15/01/2021 của Bộ Tài chính, các dự án có kiểm toán độc lập trước quyết toán ghi nhận tỷ lệ chi phí bị xuất toán thấp hơn từ 10% – 15% so với trung bình, đồng thời rút ngắn trên 40% thời gian hoàn tất phê duyệt so với các hồ sơ không có kiểm toán.

Rõ ràng, đây không chỉ là một lợi ích tài chính, mà còn là lợi ích pháp lý kiểm toán xây dựng mang lại cho doanh nghiệp – đặc biệt trong bối cảnh cơ chế quản lý chi tiêu công ngày càng chú trọng yếu tố tuân thủ và trách nhiệm giải trình.

Quản lý xây dựng, kiểm toán đầu tư xây dựng và tính tuân thủ pháp luật

Trong bối cảnh pháp lý ngày càng siết chặt, việc quản lý xây dựng kiểm toán đầu tư xây dựng không đơn thuần là phục vụ mục tiêu tài chính hay thủ tục quyết toán. Đó còn là một cơ chế quan trọng trong quản trị rủi ro pháp lý và bảo vệ tính minh bạch của toàn bộ quá trình đầu tư.

Theo quy định của Luật Thanh tra Nhà nước, mọi dự án sử dụng vốn đầu tư công đều có thể bị thanh tra hậu kiểm bất kỳ thời điểm nào. Khi đó, sự hiện diện của một chương trình kiểm toán xây dựng được thiết kế đúng chuẩn sẽ đóng vai trò như một “tấm khiên pháp lý”, giúp doanh nghiệp chứng minh được việc tuân thủ quy trình, định mức và trách nhiệm giải trình.

Báo cáo kiểm toán xây dựng – nếu được thực hiện đầy đủ theo Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam (VAS) và hướng dẫn tại Thông tư 67/2015/TT-BTC – sẽ trở thành bằng chứng chuyên môn có giá trị trước cơ quan thanh tra, kiểm tra như Kiểm toán Nhà nước, Thanh tra Chính phủ, hoặc cơ quan điều tra tài chính. Đây không chỉ là công cụ kiểm soát chi phí mà còn là hồ sơ pháp lý xác lập chuẩn mực thực thi trong từng khoản chi đầu tư.

Kiểm toán xây dựng: Lá chắn pháp lý trước trách nhiệm hình sự

Một trong những lợi ích pháp lý kiểm toán xây dựng quan trọng nhưng thường bị xem nhẹ chính là khả năng giảm thiểu rủi ro bị truy cứu trách nhiệm hình sự đối với người đại diện pháp luật hoặc cán bộ quản lý dự án. Trong môi trường pháp lý ngày càng siết chặt, đặc biệt với các dự án sử dụng vốn nhà nước, việc thiếu hồ sơ kiểm toán độc lập có thể dẫn đến những hậu quả pháp lý nghiêm trọng.

Theo Điều 222 – Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi năm 2017), cá nhân nào vi phạm quy định về quản lý đầu tư công, gây thất thoát từ 100 triệu đồng trở lên có thể bị xử lý hình sự. Điều đáng lưu ý là hành vi vi phạm không nhất thiết phải có dấu hiệu tư lợi, mà chỉ cần cấu thành hành vi “thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng” trong tổ chức, nghiệm thu, thanh toán hoặc quyết toán công trình.

Trong thực tế, nhiều trường hợp người đứng đầu chủ đầu tư hoặc kế toán trưởng bị truy cứu hình sự do phê duyệt hồ sơ thanh toán sai lệch về khối lượng, đơn giá, hoặc vượt mức đầu tư được phê duyệt. Đáng nói, các lỗi này phần lớn không phải do cố ý, mà do thiếu lớp giám sát độc lập từ kiểm toán.

Khi được thực hiện đầy đủ và đúng chuẩn, báo cáo kiểm toán xây dựng sẽ đóng vai trò như một cơ chế kiểm soát pháp lý sớm, giúp nhận diện sai sót ngay trong quá trình thực hiện dự án. Điều này không chỉ giúp điều chỉnh kịp thời chi phí và khối lượng mà còn tạo ra căn cứ chuyên môn độc lập, hỗ trợ cá nhân liên quan chứng minh sự minh bạch, không có yếu tố tư lợi nếu bị điều tra hoặc thanh tra.

Nói cách khác, kiểm toán không chỉ là kiểm tra chi phí mà còn là chứng thư pháp lý bảo vệ người quản lý khỏi nguy cơ gánh chịu hậu quả hình sự nếu có rủi ro phát sinh trong quá trình sử dụng vốn đầu tư.

So sánh hiệu quả pháp lý giữa dự án có và không có kiểm toán xây dựng

Tình huống bị xử phạt hành chính vì thiếu báo cáo kiểm toán

Một trong những hệ quả pháp lý rõ ràng khi thiếu kiểm toán trong quyết toán xây dựng là nguy cơ bị xử phạt hành chính và dừng giải ngân vốn đầu tư. Theo quy định tại Điểm c Khoản 3 Điều 34 Nghị định 16/2022/NĐ-CP, chủ đầu tư không thực hiện kiểm toán vốn đầu tư xây dựng công trình theo quy định sẽ bị xử phạt từ 20 đến 30 triệu đồng, đồng thời buộc phải bổ sung báo cáo kiểm toán hợp lệ mới được tiếp tục làm thủ tục quyết toán.

Một tình huống điển hình xảy ra tại Quảng Nam năm 2022. Một dự án xây dựng trường học sử dụng vốn ngân sách địa phương đã bị Sở Tài chính tỉnh từ chối giải ngân đợt cuối do hồ sơ quyết toán không kèm theo báo cáo kiểm toán vốn đầu tư độc lập. Mặc dù hồ sơ kỹ thuật và nghiệm thu đầy đủ, nhưng việc thiếu lớp kiểm toán này khiến toàn bộ quy trình phê duyệt bị đình trệ. Sau khi chủ đầu tư khẩn trương ký hợp đồng với một công ty kiểm toán xây dựng, tiến hành kiểm tra và hoàn thiện lại toàn bộ hồ sơ theo đúng hướng dẫn tại Thông tư 10/2020/TT-BTC, thủ tục giải ngân được phục hồi và hoàn tất trong vòng 30 ngày.

Từ tình huống trên, có thể thấy rằng: báo cáo kiểm toán không chỉ là “thủ tục bắt buộc” mà là điều kiện tiên quyết để hồ sơ quyết toán được cơ quan tài chính chấp thuận. Thiếu báo cáo này đồng nghĩa với việc đánh mất sự hợp pháp của toàn bộ quá trình sử dụng vốn đầu tư.

Xây dựng chương trình kiểm toán đúng quy chuẩn: Điều kiện đủ để bảo vệ pháp lý

Để kiểm toán vốn đầu tư xây dựng thực sự phát huy giá trị pháp lý, doanh nghiệp không thể thực hiện một cách hình thức. Việc xây dựng chương trình kiểm toán cần được triển khai bài bản, căn cứ trên các nền tảng pháp lý và kỹ thuật sau:

• Luật Xây dựng 2014 (sửa đổi 2020) và các nghị định hướng dẫn thi hành, đặc biệt là Nghị định 10/2021/NĐ-CP về quản lý chi phí đầu tư xây dựng

• Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam (VAS) – quy định hệ thống phương pháp và đạo đức nghề nghiệp khi thực hiện kiểm toán

• Quy trình kiểm soát nội bộ và thực tiễn hồ sơ dự án – nhằm đảm bảo kiểm toán phản ánh đúng đặc thù từng công trình

Chỉ những báo cáo kiểm toán được lập trên cơ sở tuân thủ đầy đủ các căn cứ trên mới có giá trị làm chứng cứ pháp lý khi doanh nghiệp cần giải trình trước cơ quan thanh tra, Kiểm toán Nhà nước hoặc trong các vụ kiện liên quan đến tranh chấp hợp đồng, quyết toán và nghĩa vụ tài chính.

Tìm hiểu thêm về quy trình kiểm toán và các dịch vụ chuyên biệt dành cho dự án tại: Quy trình và dịch vụ kiểm toán xây dựng tại MAN

Câu hỏi thường gặp về lợi ích pháp lý kiểm toán xây dựng

Kết luận: Lợi ích pháp lý kiểm toán xây dựng không thể xem nhẹ

Trong môi trường pháp lý ngày càng khắt khe và yêu cầu trách nhiệm giải trình ngày càng cao, kiểm toán xây dựng không còn là lựa chọn “nên có” mà đã trở thành yêu cầu bắt buộc và chiến lược. Dưới góc độ tài chính, kiểm toán giúp chuẩn hóa chi phí, tối ưu giá trị đầu tư. Nhưng xét về lợi ích pháp lý kiểm toán xây dựng, đó mới chính là nền tảng giúp chủ đầu tư, nhà thầu và ban quản lý phòng ngừa rủi ro truy thu, xử phạt hành chính và thậm chí là truy cứu trách nhiệm hình sự.

Việc tuân thủ quy định tại Luật Xây dựng 2014 (sửa đổi 2020), Nghị định 10/2021/NĐ-CP, và các văn bản hướng dẫn như Thông tư 10/2020/TT-BTC, Thông tư 67/2015/TT-BTC chính là bảo chứng để báo cáo kiểm toán có giá trị pháp lý cao nhất. Đồng thời, kiểm toán xây dựng cũng đóng vai trò là lá chắn pháp lý độc lập, góp phần phân định trách nhiệm trong tranh chấp, hỗ trợ quá trình giải ngân, và rút ngắn thời gian hoàn tất quyết toán. Trong thời đại mà mọi dữ liệu đều phải được chứng minh bằng chứng cứ khách quan, dịch vụ kiểm toán xây dựng không chỉ giúp doanh nghiệp “làm đúng” mà còn giúp họ “chứng minh rằng mình đã làm đúng” – một yếu tố mang tính sống còn trong các thủ tục pháp lý và hành chính hiện nay.

Bạn đang cần một đơn vị kiểm toán uy tín, am hiểu sâu sắc về pháp lý xây dựng để hỗ trợ quyết toán, kiểm soát chi phí và bảo vệ quyền lợi pháp lý? Hãy để đội ngũ chuyên gia của chúng tôi đồng hành cùng bạn. Tìm hiểu ngay dịch vụ kiểm toán xây dựng – giải pháp toàn diện giúp doanh nghiệp nâng cao tính minh bạch và tuân thủ pháp luật trong mọi công trình.