Quy trình kiểm toán xây dựng là một khâu trọng yếu nhằm đánh giá tính đúng đắn, hợp pháp và hiệu quả tài chính trong các dự án đầu tư xây dựng. Trong bối cảnh pháp luật liên tục cập nhật, việc nắm bắt quy trình kiểm toán theo hướng dẫn mới nhất không chỉ giúp chủ đầu tư, ban quản lý dự án và nhà thầu đảm bảo tuân thủ quy định, mà còn góp phần giảm thiểu rủi ro bị xuất toán, truy thu hoặc xử phạt hành chính. Bài viết dưới đây sẽ trình bày quy trình kiểm toán xây dựng chi tiết năm 2025, có dẫn chiếu đến Luật Xây dựng 2014 và Nghị định 10/2021/NĐ-CP, giúp bạn hiểu rõ từng bước thực hiện kiểm toán công trình.

Quy trình kiểm toán xây dựng là gì?

Quy trình kiểm toán xây dựng là toàn bộ các bước kiểm tra, đối chiếu, xác minh và đánh giá tính hợp lệ, hợp lý và hiệu quả của chi phí đầu tư xây dựng công trình. Nó bao gồm từ rà soát pháp lý hồ sơ, kiểm tra khối lượng thi công, đơn giá, chi phí phát sinh đến đánh giá tuân thủ hợp đồng, quy định tài chính và pháp luật. Đây là căn cứ pháp lý để xác nhận giá trị quyết toán đầu tư, phát hiện sai sót, kiến nghị xử lý tài chính và đảm bảo minh bạch sử dụng vốn.

Cơ sở pháp lý quy định quy trình kiểm toán xây dựng năm 2025

Quy trình kiểm toán công trình xây dựng hiện nay được thực hiện theo hệ thống pháp luật gồm các văn bản quan trọng sau:

• Luật Xây dựng số 50/2014/QH13 (sửa đổi bổ sung năm 2020)
• Nghị định số 10/2021/NĐ-CP ngày 09/02/2021 quy định về quản lý chi phí đầu tư xây dựng
• Thông tư 11/2021/TT-BTC ngày 20/01/2021 về quản lý, thanh toán, quyết toán vốn đầu tư công

Những văn bản này không chỉ xác định phạm vi kiểm toán mà còn quy định phương pháp, nguyên tắc và trình tự thủ tục tiến hành kiểm toán xây dựng.

Khi nào cần thực hiện kiểm toán xây dựng?

Theo Điều 36 Nghị định 10/2021/NĐ-CP, kiểm toán xây dựng là bước cần thiết trước khi quyết toán vốn đầu tư hoàn thành đối với các dự án sử dụng vốn ngân sách nhà nước, vốn vay ODA, vốn nhà nước ngoài ngân sách.

Cụ thể:

• Các dự án nhóm A, B sử dụng vốn ngân sách đều phải kiểm toán trước khi nộp hồ sơ quyết toán.
• Các dự án có nguồn vốn vay nước ngoài, vốn tài trợ phải kiểm toán theo yêu cầu của nhà tài trợ hoặc theo cam kết vay.

Ngoài ra, doanh nghiệp tư nhân cũng có thể chủ động thuê kiểm toán nhằm đảm bảo minh bạch chi phí đầu tư, kiểm soát rủi ro nội bộ và thuận lợi cho việc gọi vốn hoặc IPO.

Các bước trong quy trình kiểm toán xây dựng chi tiết 2025

Quy trình kiểm toán xây dựng không chỉ là một loạt bước hành chính kỹ thuật, mà là công cụ quan trọng để đánh giá minh bạch tài chính và sự tuân thủ pháp lý trong toàn bộ vòng đời dự án. Trong năm 2025, các bước này được hệ thống hóa chặt chẽ theo Nghị định 10/2021/NĐ-CP và các thông tư hướng dẫn, đặc biệt với các dự án sử dụng vốn đầu tư công.

Quá trình bắt đầu bằng việc tiếp nhận hồ sơ và ký kết hợp đồng kiểm toán. Chủ đầu tư cần cung cấp đầy đủ hồ sơ pháp lý, kỹ thuật và tài chính, bao gồm quyết định phê duyệt đầu tư, bản vẽ thi công, hồ sơ hoàn công, hợp đồng xây dựng và các biên bản nghiệm thu. Đây là điều kiện tiên quyết để đảm bảo tính pháp lý cho toàn bộ quy trình kiểm toán. Việc ký hợp đồng kiểm toán được thực hiện sau khi hai bên thống nhất về phạm vi, thời gian và phương pháp kiểm tra.

Bước tiếp theo là khảo sát hiện trường và đối chiếu hồ sơ. Đoàn kiểm toán sẽ trực tiếp đến công trình để quan sát, đo đạc và ghi nhận hiện trạng thi công. Hoạt động này nhằm xác minh khối lượng thực tế có khớp với hồ sơ hoàn công, nhật ký thi công và biên bản nghiệm thu hay không. Năm 2024, Kiểm toán Nhà nước từng phát hiện hơn 40% dự án kiểm toán có sự chênh lệch khối lượng đáng kể so với hồ sơ, dẫn đến hàng trăm tỷ đồng bị xuất toán.

Giai đoạn kiểm toán chi tiết là phần cốt lõi của toàn quy trình. Đầu tiên là kiểm tra tính pháp lý của hồ sơ, đánh giá sự đầy đủ và hợp lệ của các văn bản như thẩm định thiết kế, phê duyệt tổng mức đầu tư, giấy phép xây dựng. Nếu thiếu một trong các tài liệu này, nhiều khoản chi sẽ không đủ cơ sở để quyết toán. Sau đó là bước kiểm toán khối lượng và đơn giá, nơi đoàn kiểm toán đối chiếu khối lượng thực tế với hồ sơ thiết kế và kiểm tra đơn giá áp dụng theo định mức hiện hành. Các sai lệch nhỏ về định mức hay đơn giá cũng có thể làm thay đổi lớn tổng giá trị công trình, đặc biệt với các dự án có quy mô từ 100 tỷ đồng trở lên. Cuối cùng là việc xác minh các khoản thanh toán đã thực hiện, bao gồm tạm ứng, thanh toán theo tiến độ và các chi phí phát sinh. Nếu phát hiện thanh toán vượt hợp đồng hoặc vượt giá trị nghiệm thu, báo cáo kiểm toán sẽ ghi rõ để kiến nghị xuất toán.

Ngoài các nội dung về tài chính, kiểm toán viên còn đánh giá việc tuân thủ pháp luật trong lựa chọn nhà thầu và quản lý hợp đồng. Các hành vi như chia nhỏ gói thầu trái quy định, ký hợp đồng vượt thẩm quyền hay không công bố kế hoạch lựa chọn nhà thầu đều có thể bị kiến nghị xử lý trách nhiệm.

Sau khi kết thúc quá trình kiểm tra, đơn vị kiểm toán lập báo cáo dự thảo và gửi đến chủ đầu tư. Giai đoạn này tạo điều kiện để các bên trao đổi, thống nhất số liệu và điều chỉnh nếu cần thiết. Việc tổ chức họp phản hồi trước khi phát hành báo cáo chính thức đã trở thành thông lệ bắt buộc tại nhiều đơn vị kiểm toán lớn, giúp tăng tính khách quan và minh bạch của kết quả kiểm toán.

Cuối cùng là phát hành báo cáo kiểm toán chính thức. Báo cáo này đóng vai trò pháp lý quan trọng trong việc quyết toán vốn đầu tư, thanh lý hợp đồng và làm căn cứ giải trình với Kho bạc Nhà nước hoặc cơ quan thanh tra. Những nội dung thường có trong báo cáo bao gồm tổng hợp kết quả kiểm toán, các kiến nghị điều chỉnh tài chính, xử lý trách nhiệm và xác nhận giá trị quyết toán được chấp thuận.

Trong giai đoạn hậu kiểm, nhiều đơn vị kiểm toán hiện nay còn hỗ trợ chủ đầu tư xử lý các phần việc phát sinh như bổ sung hồ sơ theo kiến nghị kiểm toán, chuẩn bị tài liệu giải trình hoặc cập nhật lại dữ liệu kế toán. Đây được xem là bước hoàn thiện dịch vụ, giúp đảm bảo các nội dung trong báo cáo được thực hiện đúng tiến độ, đúng quy định và không phát sinh rủi ro pháp lý về sau.

Bảng tóm tắt quy trình kiểm toán xây dựng năm 2025

Để giúp chủ đầu tư, ban quản lý dự án và nhà thầu nắm bắt nhanh quy trình kiểm toán công trình, dưới đây là bảng tóm tắt toàn bộ các bước cơ bản từ lúc chuẩn bị hồ sơ đến khi phát hành báo cáo và xử lý sau kiểm toán. Việc hệ thống hóa như vậy sẽ giúp các bên dễ phối hợp, tiết kiệm thời gian và tránh thiếu sót trong quá trình làm việc với đơn vị kiểm toán.

Bảng tóm tắt trên giúp chủ đầu tư và các bên liên quan dễ dàng hình dung toàn bộ quy trình kiểm toán công trình xây dựng, từ bước chuẩn bị hồ sơ ban đầu đến khi nhận được báo cáo kiểm toán cuối cùng và xử lý các nội dung phát sinh. Cách tiếp cận có hệ thống này không chỉ tiết kiệm thời gian mà còn giúp hạn chế rủi ro bị truy thu, xuất toán hoặc vướng mắc pháp lý về sau.

Phân biệt kiểm toán xây dựng và kiểm toán tài chính

Dù cùng mang tính chất là hoạt động kiểm tra – xác minh độc lập, nhưng kiểm toán xây dựng và kiểm toán tài chính có bản chất, phạm vi và mục tiêu khác nhau. Việc hiểu rõ sự phân biệt giữa hai loại hình này là rất quan trọng, đặc biệt với các doanh nghiệp đang có cả hoạt động xây dựng và vận hành kinh doanh. Dưới đây là bảng so sánh để làm rõ sự khác biệt:

Sự khác biệt rõ ràng giữa kiểm toán xây dựng và kiểm toán tài chính cho thấy mỗi loại hình phục vụ một mục tiêu riêng biệt. Doanh nghiệp cần xác định đúng nhu cầu để lựa chọn dịch vụ phù hợp, tránh nhầm lẫn trong khâu lập hồ sơ, hợp đồng và thời điểm triển khai kiểm toán. Đặc biệt với các dự án sử dụng vốn ngân sách, việc tiến hành kiểm toán xây dựng là điều bắt buộc, trong khi kiểm toán tài chính thường áp dụng với công ty cổ phần, doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài hoặc yêu cầu từ cơ quan thuế, ngân hàng.

Một số sai sót thường gặp khi kiểm toán công trình xây dựng

Giao thầu không đúng quy định

Một trong những sai phạm phổ biến nhất là việc giao thầu không đúng theo quy định của Luật Đấu thầu. Nhiều dự án vẫn áp dụng chỉ định thầu sai điều kiện, chia nhỏ gói thầu để tránh đấu thầu rộng rãi hoặc không công khai kế hoạch lựa chọn nhà thầu theo trình tự bắt buộc. Những hành vi này dễ bị phát hiện trong giai đoạn kiểm toán tuân thủ pháp lý và thường dẫn đến kiến nghị xử lý trách nhiệm cá nhân.

Thanh toán vượt khối lượng, áp sai đơn giá

Hiện tượng thanh toán vượt khối lượng thi công thực tế hoặc áp dụng đơn giá sai là lỗi xuất hiện với tần suất cao. Nguyên nhân chủ yếu đến từ việc nghiệm thu không chính xác, thiếu so sánh giữa bản vẽ thiết kế và hiện trạng công trình, hoặc do không cập nhật các định mức – đơn giá mới của Bộ Xây dựng. Đây cũng là lý do khiến nhiều dự án bị xuất toán hàng tỷ đồng khi đối chiếu với khối lượng thực tế.

Thiếu hồ sơ nghiệm thu và nhật ký thi công

Việc thiếu biên bản nghiệm thu chi tiết hoặc nhật ký thi công không đầy đủ, không phản ánh đúng tiến độ và chủng loại thi công là điểm yếu nghiêm trọng trong hồ sơ nhiều dự án. Các khoản chi không có đủ căn cứ pháp lý để xác định giá trị hoàn thành sẽ bị loại khỏi quyết toán theo hướng dẫn tại Thông tư 11/2021/TT-BTC. Nhiều trường hợp kiểm toán đã kiến nghị loại toàn bộ phần thanh toán do hồ sơ mang tính hình thức, thiếu tính pháp lý ràng buộc.

Điều chỉnh tổng mức đầu tư không có căn cứ

Không ít dự án tự điều chỉnh tổng mức đầu tư khi phát sinh chi phí nhưng không có quyết định điều chỉnh của cấp có thẩm quyền. Điều này vi phạm nguyên tắc tài chính đầu tư công và khiến toàn bộ phần chi phí phát sinh đó bị coi là sai phạm, bị loại khỏi báo cáo quyết toán. Đây là rủi ro lớn cho cả chủ đầu tư và đơn vị thi công nếu không kiểm soát chặt về mặt pháp lý.

Tỷ lệ sai sót theo báo cáo Kiểm toán Nhà nước

Theo Báo cáo tổng hợp năm 2023 của Kiểm toán Nhà nước, có tới 38% dự án đầu tư công bị kiến nghị giảm quyết toán, trong đó phần lớn liên quan đến sai sót ở khâu xác định khối lượng và đơn giá. Đây là con số cảnh báo đáng chú ý, cho thấy tình trạng phổ biến của các sai phạm và sự cần thiết phải tổ chức kiểm toán kỹ lưỡng ngay từ giai đoạn đầu của dự án.

Tầm quan trọng của kiểm toán xây dựng đối với quản lý đầu tư

Kiểm toán xây dựng không đơn thuần là một bước thủ tục hành chính, mà thực sự đóng vai trò trọng yếu trong việc đảm bảo hiệu quả đầu tư, minh bạch tài chính và tránh thất thoát ngân sách. Dữ liệu từ Bộ Xây dựng cho thấy, trong giai đoạn 2021–2024, việc triển khai kiểm toán trước quyết toán đã giúp tiết kiệm trung bình từ 5% đến 7% giá trị hợp đồng thi công, tương đương hàng chục nghìn tỷ đồng mỗi năm trong tổng vốn đầu tư công.

Case study: Một dự án tiết kiệm hơn 12 tỷ sau kiểm toán

Một ví dụ điển hình là dự án xây dựng tuyến đường nội thị ở tỉnh Thừa Thiên Huế, có tổng mức đầu tư khoảng 215 tỷ đồng. Trong quá trình kiểm toán quyết toán năm 2023, đoàn kiểm toán đã phát hiện sai lệch ở phần nghiệm thu khối lượng san lấp, áp dụng đơn giá sai cho vật liệu đá base và chưa cập nhật định mức nhân công theo Thông tư 13/2021/TT-BXD.

Kết quả là giá trị thanh toán bị điều chỉnh giảm hơn 12,4 tỷ đồng so với hồ sơ ban đầu. Số tiền này được kiến nghị nộp lại ngân sách nhà nước và loại khỏi phần thanh toán cho nhà thầu. Đồng thời, đơn vị tư vấn lập dự toán cũng bị nhắc nhở và yêu cầu rà soát toàn bộ hồ sơ các dự án khác trong cùng giai đoạn.

Trường hợp trên không phải là cá biệt. Rất nhiều dự án khác sau kiểm toán đã điều chỉnh giảm từ vài trăm triệu đến hàng chục tỷ đồng do sai khối lượng, định mức không phù hợp, hoặc thiếu hồ sơ nghiệm thu. Điều này chứng minh rằng kiểm toán không chỉ là công cụ kiểm soát tài chính, mà còn là lá chắn pháp lý giúp các chủ đầu tư tránh vướng sai phạm nghiêm trọng trong giai đoạn thanh tra, kiểm tra sau này.

Không chỉ có vai trò phòng ngừa sai phạm, kiểm toán xây dựng còn là yêu cầu bắt buộc đối với các dự án sử dụng vốn nhà nước. Theo quy định tại Nghị định 10/2021/NĐ-CP, mọi công trình có vốn đầu tư công đều phải thực hiện kiểm toán trước khi lập hồ sơ quyết toán gửi cơ quan tài chính. Việc không tổ chức kiểm toán, hoặc kiểm toán không đầy đủ, là vi phạm quy trình quản lý đầu tư và có thể dẫn đến bị từ chối quyết toán hoặc bị cơ quan thanh tra kiến nghị xử lý trách nhiệm.

Giải pháp kiểm toán xây dựng đáng tin cậy dành cho doanh nghiệp

Nếu bạn đang tìm kiếm một đơn vị kiểm toán xây dựng chuyên nghiệp, am hiểu pháp lý và thực tiễn triển khai, MAN – Master Accountant Network là lựa chọn đáng cân nhắc. Với đội ngũ kiểm toán viên giàu kinh nghiệm, MAN không chỉ giúp doanh nghiệp kiểm soát chi phí đầu tư hiệu quả mà còn giảm thiểu tối đa rủi ro về pháp lý, thanh quyết toán.

Dịch vụ kiểm toán xây dựng của MAN được xây dựng trên nền tảng tuân thủ chặt chẽ Luật Xây dựng, Nghị định 10/2021/NĐ-CP và các hướng dẫn từ Bộ Tài chính. Bạn có thể tìm hiểu chi tiết về dịch vụ tại đây để chủ động chuẩn bị hồ sơ, nắm rõ quy trình kiểm toán và thời điểm phù hợp để triển khai.

Ngoài ra, website của MAN còn thường xuyên cập nhật các nội dung chuyên sâu giúp chủ đầu tư, ban quản lý dự án dễ dàng tiếp cận quy định mới, giảm thiểu sai sót khi lập hồ sơ quyết toán.