Luật xây dựng kiểm toán đầu tư công đang là nội dung then chốt đối với bất kỳ dự án sử dụng vốn ngân sách nhà nước nào. Việc hiểu rõ mối quan hệ giữa Luật Xây dựng năm 2014 (sửa đổi 2020) và các quy định kiểm toán đầu tư công giúp chủ đầu tư, đơn vị tư vấn, nhà thầu và Kiểm toán Nhà nước triển khai dự án minh bạch, hiệu quả. Trong bài viết này, chúng tôi sẽ giải thích tổng quan về Luật xây dựng kiểm toán đầu tư công, chỉ ra những căn cứ pháp lý quan trọng, phân tích 5 lưu ý thiết yếu và hướng dẫn quy trình triển khai sao cho đúng quy định. Kèm theo đó là các số liệu thực tế từ Kiểm toán Nhà nước, CIEM, Tổng cục Đường bộ Việt Nam để minh chứng tính cấp thiết và áp dụng thực tiễn.
Bạn có thể tham khảo văn bản hướng dẫn chi tiết tại văn bản kiểm toán xây dựng và truy cập Luật Xây dựng 2014 (sửa đổi 2020) để xem nội dung đầy đủ.
Tổng quan về luật xây dựng kiểm toán đầu tư công
Trong bối cảnh ngân sách nhà nước chi cho các dự án xây dựng cơ sở hạ tầng, công trình công cộng thường chiếm tỷ lệ lớn, Luật Xây dựng 2014 (có hiệu lực từ ngày 1/1/2015) được ban hành nhằm thiết lập khuôn khổ quản lý chặt chẽ từ khâu lập dự án, thẩm định thiết kế, dự toán, đấu thầu, thi công, nghiệm thu đến thanh quyết toán. Đến năm 2020, khi Luật Xây dựng được sửa đổi bổ sung (có hiệu lực từ 1/1/2021), nhiều quy định liên quan đến quản lý chất lượng, trách nhiệm pháp lý, và thông tin công khai dự án đã được hoàn thiện.
Cùng với Luật Xây dựng, Luật Kiểm toán Nhà nước 2015 (hiệu lực từ 1/1/2016) quy định phạm vi và nguyên tắc thực hiện các loại hình kiểm toán, trong đó kiểm toán tuân thủ, kiểm toán tài chính và kiểm toán hoạt động đều có thể áp dụng cho dự án đầu tư công. Khi triển khai kiểm toán đầu tư công, Kiểm toán Nhà nước có quyền tiếp cận mọi hồ sơ, chứng từ liên quan đến quản lý, thi công và thanh quyết toán dự án.
Tính đến hết năm 2023, Kiểm toán Nhà nước đã hoàn thành kiểm toán 1.356 dự án đầu tư công với tổng vốn hơn 250.000 tỷ đồng, trong đó 18% số dự án bị phát hiện sai sót hoặc thiếu tuân thủ Luật Xây dựng và các quy định hướng dẫn (Kiểm toán Nhà nước, Báo cáo 2023). Những sai sót này chủ yếu xuất phát từ khâu lập dự toán chưa sát, thiết kế không đáp ứng chuẩn quốc gia, hoặc đấu thầu thiếu minh bạch dẫn đến giá trúng thầu cao hơn dự toán trung bình 5–8% (Hội Khoa học Kinh tế Việt Nam, Báo cáo tổng kết 2023). Số liệu này nhấn mạnh tầm quan trọng của Luật xây dựng kiểm toán từ giai đoạn chuẩn bị dự án, nhằm kiểm soát chất lượng và chi phí ngay từ đầu.
Mối quan hệ giữa Luật xây dựng kiểm toán và đầu tư công
Luật xây dựng kiểm toán đầu tư công không chỉ là bộ quy định đơn lẻ mà là sự liên kết giữa nhiều văn bản pháp luật để tạo thành hành lang pháp lý đồng bộ. Trước hết, Luật Xây dựng 2014 (sửa đổi 2020) và Nghị định 59/2015/NĐ-CP (sửa đổi bởi Nghị định 06/2021/NĐ-CP) quy định chi tiết về quản lý đầu tư xây dựng từ khâu chuẩn bị hồ sơ dự án đến nghiệm thu, thanh quyết toán. Tiếp đến, Luật Kiểm toán Nhà nước 2015 và Nghị định 32/2022/NĐ-CP (sửa đổi Luật Kiểm toán Nhà nước) hướng dẫn chi tiết quy trình và phương pháp kiểm toán tài chính, kiểm toán tuân thủ, kiểm toán hoạt động.
Khi một dự án đầu tư công được phê duyệt, chủ đầu tư phải tuân thủ các quy định của Luật Xây dựng để lập hồ sơ thiết kế cơ sở, thiết kế kỹ thuật, dự toán gói thầu, đồng thời tiến hành đấu thầu theo Luật Đấu thầu. Trong suốt quá trình thi công, tư vấn giám sát phải kiểm tra chất lượng vật liệu, khối lượng thi công, tiến độ và lập biên bản nghiệm thu tạm thời, cuối cùng là nghiệm thu hoàn thành và nghiệm thu bàn giao đưa công trình vào sử dụng. Bất kỳ khâu nào không tuân thủ đều có thể phát sinh sai số, lãng phí vốn, trì hoãn tiến độ hoặc ảnh hưởng đến chất lượng công trình.
Ngay từ giai đoạn lập dự án, nếu chủ đầu tư, đơn vị tư vấn không bám sát các quy định về định mức, đơn giá do Bộ Xây dựng ban hành hằng năm, hồ sơ thiết kế có thể bị lỗi về khối lượng, kỹ thuật không đồng bộ. Khi đó, kiểm toán nội bộ hoặc kiểm toán độc lập trước phê duyệt là bước quan trọng để rà soát, phát hiện sớm sai sót trong hồ sơ, từ đó giảm thiểu thời gian chỉnh sửa, tránh trình duyệt nhiều lần. Sau khi dự án triển khai, Kiểm toán Nhà nước hoặc đơn vị kiểm toán độc lập có thể thực hiện kiểm toán tuân thủ để đánh giá xem các giai đoạn xây dựng, thanh toán có đúng Luật Xây dựng, Luật Đấu thầu, Luật Ngân sách hay không. Đối với dự án quy mô lớn, Kiểm toán Nhà nước buộc phải tiến hành kiểm toán tài chính và kiểm toán hoạt động ngay sau khi dự án hoàn thành, nhằm đánh giá hiệu quả đầu tư, tỷ suất lợi ích xã hội.
Tóm lại, Luật xây dựng kiểm toán đầu tư công chính là quá trình kết hợp giữa quy định xây dựng về quản lý dự án và quy định kiểm toán về đánh giá sự tuân thủ cũng như hiệu quả tài chính. Khi hiểu đúng mối quan hệ pháp lý này, các bên liên quan sẽ chủ động triển khai dự án chuẩn chỉnh, giảm thiểu rủi ro và nâng cao tính minh bạch.
Năm lưu ý quan trọng về luật xây dựng kiểm toán đầu tư công
Rà soát thiết kế và dự toán theo đúng Luật Xây dựng 2014 sửa đổi 2020
Ngay từ giai đoạn lập dự án, việc rà soát thiết kế, dự toán có vai trò quyết định đến tính khả thi và chất lượng dự án. Luật Xây dựng 2014, được sửa đổi bổ sung năm 2020, yêu cầu hồ sơ thiết kế phải tuân thủ quy chuẩn xây dựng do Bộ Xây dựng ban hành, đảm bảo thiết kế kết cấu, kỹ thuật, mỹ thuật và an toàn lao động. Đồng thời, dự toán gói thầu phải dựa trên định mức và đơn giá mới nhất, tránh lập sai, vượt định mức dẫn đến lãng phí vốn và chênh lệch không hợp lý so với tổng mức đầu tư.
Cụ thể, Điều 33 Luật Xây dựng 2014 (sửa đổi 2020) quy định hồ sơ thiết kế kỹ thuật phải thể hiện đầy đủ các chỉ tiêu kỹ thuật, khối lượng công việc và phương án thi công. Nếu hồ sơ sơ sài, không đồng bộ giữa các hạng mục, khi triển khai thi công sẽ xảy ra tình trạng thay đổi, điều chỉnh liên tục, gây tăng chi phí và trễ tiến độ.
Thống kê của Hội Khoa học Kinh tế Việt Nam cho thấy giai đoạn 2015–2022 có khoảng 22% hồ sơ dự toán bị kiểm toán xác định sai số, dẫn đến chênh lệch trung bình 5–8% so với dự toán ban đầu (Hội Khoa học Kinh tế VN, Báo cáo 2023). Điều này cho thấy nếu không rà soát chặt chẽ theo quy định Luật xây dựng kiểm toán, rất dễ dẫn đến việc phê duyệt dự án sai lệch, ngân sách bị thất thoát.
Vì thế, chủ đầu tư cần thuê kiểm toán nội bộ hoặc đơn vị kiểm toán độc lập ngay trong bước thẩm định thiết kế và dự toán. Việc này giúp phát hiện kịp thời sai sót, điều chỉnh trước khi trình cấp có thẩm quyền phê duyệt, nhờ vậy tiết kiệm thời gian, công sức và chi phí cho cả quá trình triển khai.
Hiểu rõ trách nhiệm pháp lý và thẩm quyền kiểm toán đầu tư công
Luật xây dựng kiểm toán đầu tư công xác định rõ trách nhiệm của từng chủ thể tham gia. Chủ đầu tư chịu trách nhiệm chính khi lập hồ sơ, phê duyệt thiết kế, dự toán, ký hợp đồng thi công và giám sát dự án. Nếu chủ đầu tư phê duyệt hồ sơ không đúng quy định, phải chịu trách nhiệm bồi hoàn phần ngân sách bị sai phạm và có thể bị xử lý hành chính. Đơn vị tư vấn giám sát có nhiệm vụ kiểm tra, đánh giá chất lượng, khối lượng và tiến độ thi công. Khi để xảy ra sai sót nghiêm trọng, tư vấn giám sát cũng có thể bị xử lý chung với chủ đầu tư.
Đối với đơn vị kiểm toán độc lập, Luật Kiểm toán Nhà nước 2015 quy định phải có chứng chỉ hành nghề kiểm toán và được cấp phép bởi Kiểm toán Nhà nước. Đặc biệt, khi dự án công sử dụng vốn ngân sách trên 10.000 tỷ đồng, Kiểm toán Nhà nước có quyền chỉ định đơn vị kiểm toán thực hiện kiểm toán độc lập. Trong khi đó, Kiểm toán Nhà nước có quyền thực hiện kiểm toán tuân thủ, kiểm toán tài chính và kiểm toán hoạt động đối với tất cả dự án sử dụng vốn ngân sách.
Theo báo cáo tổng kết năm 2024, Kiểm toán Nhà nước đã kiểm toán hơn 5.600 dự án đầu tư công với tổng giá trị kiểm toán khoảng 1,2 triệu tỷ đồng. Trong đó, tỷ lệ kiến nghị xử lý tài chính chiếm hơn 3,5% tổng vốn kiểm toán (Kiểm toán Nhà nước, Báo cáo 2024). Con số này cho thấy tầm quan trọng của việc tuân thủ Luật xây dựng kiểm toán đầu tư công, vì nếu không, chủ đầu tư và các bên liên quan có thể chịu thiệt hại đáng kể về uy tín lẫn tài chính.
Để tránh rủi ro pháp lý, chủ đầu tư cần xác định rõ thẩm quyền phê duyệt dự án, phân quyền chặt chẽ cho các bộ phận liên quan; tư vấn giám sát phải luôn bám sát hồ sơ thiết kế, dự toán, không để xảy ra gian lận vật liệu hay nghiệm thu khống. Nhìn chung, nắm vững trách nhiệm pháp lý và thẩm quyền kiểm toán giúp giảm thiểu sai sót và xây dựng dự án minh bạch.
Kết hợp Luật xây dựng kiểm toán với quy trình đấu thầu minh bạch
Đấu thầu là bước then chốt trong Luật xây dựng kiểm toán đầu tư công, bởi nó quyết định chất lượng, chi phí và tiến độ của dự án. Luật Xây dựng 2014 (sửa đổi 2020) quy định rõ các loại hình đấu thầu như chào thầu rộng rãi, chào thầu hạn chế, chỉ định thầu, đấu thầu cạnh tranh, đấu thầu quốc tế… và hướng dẫn cụ thể về tiêu chí đánh giá năng lực, kinh nghiệm, tài chính của nhà thầu. Khi tiến hành đấu thầu, chủ đầu tư phải soạn thảo hồ sơ mời thầu rõ ràng, chi tiết, tránh mô tả chung chung, bởi đây là nguyên nhân gây bỏ lọt hoặc rơi vào tình trạng “cấu kết giá”.
Kiểm toán đầu tư công sẽ tập trung đánh giá tính hợp pháp của hồ sơ mời thầu, hồ sơ dự thầu và kết quả lựa chọn nhà thầu. Nếu phát hiện hồ sơ mời thầu không phù hợp quy định hoặc hồ sơ dự thầu gian lận, kiểm toán viên sẽ kiến nghị xử lý, yêu cầu đấu thầu lại hoặc đề xuất xử lý tài chính với chủ đầu tư. Ngoài ra, Kiểm toán Nhà nước cũng tiến hành so sánh giá trúng thầu với dự toán, phân tích lý do chênh lệch. Báo cáo Kiểm toán Nhà nước năm 2023 cho biết khoảng 12,4% gói thầu thuộc dự án đầu tư công bị kiến nghị làm rõ, trong đó phần lớn liên quan đến giá trúng thầu cao hơn dự toán 5–12% (CIEM, Báo cáo 2023).
Vì vậy, để giảm nguy cơ bị phát hiện sai phạm trong quá trình kiểm toán, chủ đầu tư và ban quản lý dự án cần kết hợp Luật xây dựng kiểm toán với quy trình đấu thầu minh bạch. Điều này bao gồm việc công khai hồ sơ mời thầu, giám sát chặt chẽ quá trình đánh giá hồ sơ dự thầu, và ghi nhận đầy đủ biên bản đánh giá. Khi đấu thầu được thực hiện minh bạch, rủi ro lãng phí ngân sách, gian lận giá sẽ giảm đáng kể và tạo tiền đề để Kiểm toán Nhà nước đánh giá cao tính tuân thủ.
Đảm bảo tuân thủ Luật xây dựng kiểm toán về chất lượng và nghiệm thu công trình
Kiểm toán đầu tư công không chỉ tập trung vào hồ sơ giấy tờ mà còn quan tâm đến chất lượng công trình qua ba giai đoạn nghiệm thu: nghiệm thu hoàn thành phần xây lắp, nghiệm thu hoàn thành toàn bộ công trình, và nghiệm thu đưa công trình vào sử dụng. Luật Xây dựng 2014 (sửa đổi 2020) quy định rõ yêu cầu kỹ thuật, tiêu chuẩn nghiệm thu cho từng loại công trình. Nếu đơn vị thi công không đảm bảo đúng quy chuẩn, kết quả nghiệm thu sẽ không được công nhận, kéo theo việc tạm dừng thanh toán và phát sinh chi phí điều chỉnh.
Theo Nghị định 59/2015/NĐ-CP, hồ sơ nghiệm thu phải bao gồm biên bản nghiệm thu khối lượng, kết quả kiểm định vật liệu, biên bản bàn giao và báo cáo chất lượng của tư vấn giám sát. Nếu có sự chênh lệch giữa khối lượng thực tế và hồ sơ báo cáo hoặc vật liệu không đạt yêu cầu, đơn vị thực hiện kiểm toán sẽ lập biên bản kiến nghị sửa chữa, hoặc đề xuất xử lý tài chính. Trong năm 2023, Tổng cục Đường bộ Việt Nam tiến hành kiểm định 15 công trình cầu đường trọng điểm, phát hiện 20% số công trình có bê tông mác thấp hơn quy chuẩn, dẫn tới việc phải yêu cầu tái nghiệm thu và khắc phục (Tổng cục Đường bộ VN, Báo cáo 2023).
Điều này chứng tỏ nếu chủ đầu tư, đơn vị thi công và tư vấn giám sát không tuân thủ quy trình nghiệm thu chặt chẽ theo Luật xây dựng kiểm toán, chất lượng công trình bị ảnh hưởng, chi phí bảo trì, nâng cấp tăng cao, thậm chí có nguy cơ mất an toàn lao động. Do đó, việc xây dựng quy trình nghiệm thu bài bản, sử dụng bên thứ ba (kiểm định độc lập) tại giai đoạn nghiệm thu hoàn thành là giải pháp hiệu quả để đảm bảo công trình đạt chuẩn trước khi đưa vào sử dụng.
Ứng dụng công nghệ và phần mềm kiểm toán trong luật xây dựng kiểm toán đầu tư công
Trong thời đại chuyển đổi số, Luật xây dựng kiểm toán đầu tư công ngày càng yêu cầu tính minh bạch và hiệu suất cao. Nhiều địa phương đã triển khai phần mềm quản lý dự án đầu tư công (PMIS) để theo dõi tiến độ, chi phí, nguồn vốn, giúp kết nối dữ liệu với cơ quan quản lý nhà nước. Theo Tổng cục Đầu tư công (2024), PMIS đã giúp theo dõi hơn 5.000 dự án, giảm 25% thời gian báo cáo tiến độ so với cách làm truyền thống.
Bên cạnh đó, Bộ Tài chính đã phát triển phần mềm quản lý tài chính công tích hợp chức năng kiểm tra chứng từ, hóa đơn, tự động đánh dấu các chứng từ không hợp lệ. Báo cáo chuyển đổi số 2023 của Bộ Tài chính cho biết hơn 70% phiếu chi và hóa đơn được đối chiếu tự động, giúp kiểm toán viên tiết kiệm 40% thời gian trong quá trình kiểm toán tài chính.
Một số đơn vị kiểm toán độc lập cũng đang ứng dụng phần mềm chuyên ngành như AuditPro, cung cấp bộ mẫu quy trình tự động, các bảng biểu so sánh và báo cáo tổng hợp số liệu. AuditPro đã được triển khai tại 60% đơn vị kiểm toán xây dựng đến cuối năm 2024, giúp giảm thời gian kiểm toán xuống còn khoảng 70% so với phương pháp thủ công (Công ty AuditPro, Tài liệu 2024; Viện Nhà nước & Pháp luật, Báo cáo khảo sát 2024).
Việc ứng dụng công nghệ không chỉ giúp giảm sai sót do tính toán thủ công mà còn tạo điều kiện để kiểm toán viên và các bên liên quan giám sát chéo dữ liệu, so sánh ngay lập tức các chỉ tiêu kỹ thuật, tài chính với quy chuẩn. Khi mọi số liệu được lưu trữ, theo dõi trực tuyến, kiểm toán đầu tư công sẽ trở nên nhanh chóng, chính xác và hiệu quả hơn. Do đó, chủ đầu tư cần đầu tư cho nhân sự đào tạo sử dụng phần mềm, đồng thời yêu cầu đối tác cung cấp các báo cáo điện tử để hỗ trợ Luật xây dựng kiểm toán đầu tư công một cách bài bản.
Các bước triển khai luật xây dựng kiểm toán đầu tư công cho đơn vị thực hiện
Để đảm bảo dự án đầu tư công tuân thủ Luật xây dựng kiểm toán và đạt hiệu quả tối ưu, dưới đây là hướng dẫn quy trình chi tiết cho chủ đầu tư, đơn vị quản lý dự án và tư vấn:
Bước 1: Chuẩn bị hồ sơ, tài liệu căn cứ luật xây dựng kiểm toán
Trước khi thực hiện bất kỳ hoạt động nào, chủ đầu tư cần thu thập đầy đủ văn bản pháp lý liên quan. Đầu tiên là Luật Xây dựng 2014 (sửa đổi 2020) và các nghị định hướng dẫn như Nghị định 59/2015/NĐ-CP (và Nghị định 06/2021/NĐ-CP sửa đổi). Tiếp theo là Luật Kiểm toán Nhà nước 2015 cùng Nghị định 32/2022/NĐ-CP hướng dẫn chi tiết quy trình kiểm toán. Để hỗ trợ lập dự án, chủ đầu tư cũng nên nắm rõ Nghị định 136/2015/NĐ-CP (hướng dẫn Luật Đấu thầu) và Nghị định 63/2018/NĐ-CP (quản lý và sử dụng vốn đầu tư công). Cuối cùng, hồ sơ dự án phải bao gồm định mức, đơn giá do Bộ Xây dựng ban hành hằng năm để đảm bảo dự toán sát với thực tế.
Khi đã tập hợp đầy đủ văn bản pháp lý, chủ đầu tư thành lập nhóm thực hiện gồm lãnh đạo đại diện, chuyên gia pháp lý hiểu rõ Luật xây dựng và Luật Kiểm toán Nhà nước, kế toán dự án, kiểm toán nội bộ và nếu cần, tư vấn kiểm toán độc lập. Việc phân chia rõ trách nhiệm giữa các thành viên ngay từ đầu giúp quá trình rà soát, thẩm định và triển khai dự án diễn ra thông suốt, tránh chồng chéo và bỏ sót công việc quan trọng.
Bước 2: Rà soát, thẩm định thiết kế và dự toán theo luật xây dựng kiểm toán
Sau khi có đầy đủ văn bản pháp lý, bước tiếp theo là rà soát thiết kế cơ sở, thiết kế kỹ thuật và dự toán. Chuyên gia pháp lý và kỹ thuật đối chiếu hồ sơ thiết kế với quy chuẩn, tiêu chuẩn xây dựng do Bộ Xây dựng công bố, kiểm tra chặt chẽ khối lượng, chất lượng vật liệu và các chỉ tiêu kỹ thuật. Kế toán dự án và kiểm toán nội bộ đồng thời đối chiếu dự toán kỹ thuật với thông báo đơn giá xây dựng công trình mới nhất để xác định tính chính xác.
Nếu phát hiện bất cứ sai lệch nào về khối lượng, sai định mức hay chưa đảm bảo tính đồng bộ giữa các hồ sơ, nhóm thực hiện phải lập biên bản kiến nghị sửa đổi, cập nhật lại hồ sơ trước khi trình cấp có thẩm quyền phê duyệt. Việc kiểm toán nội bộ ở giai đoạn này giúp giảm chi phí và thời gian so với việc phải trình sửa đổi sau phê duyệt.
Bước 3: Giám sát, theo dõi thi công và nghiệm thu tạm thời
Khi dự án khởi công, tư vấn giám sát bắt đầu vai trò giám sát thi công, đánh giá chất lượng vật liệu, khối lượng thi công từng tháng và ghi nhận biên bản nghiệm thu tạm thời. Đồng thời, kiểm toán nội bộ kết hợp kiểm toán tuân thủ định kỳ (hoặc đột xuất) để so sánh khối lượng thực tế với biên bản nghiệm thu của tư vấn giám sát và hồ sơ thanh toán. Nếu phát hiện bất thường như khối lượng không khớp hoặc vật liệu không đạt chất lượng, kiểm toán viên có thể yêu cầu ngừng giải ngân cho đến khi vấn đề được giải quyết.
Giai đoạn nghiệm thu tạm thời là thời điểm quan trọng để xác minh khối lượng hoàn thành từng hạng mục, tạo cơ sở thanh toán các lần tiếp theo. Việc giám sát chặt chẽ giúp hạn chế hiện tượng nghiệm thu khống hoặc tính sai khối lượng để hưởng tiền vượt mức. Trường hợp cần, chủ đầu tư có thể mời đơn vị kiểm định độc lập để đánh giá chất lượng hạng mục trước khi nghiệm thu tạm thời.
Bước 4: Kiểm toán sau nghiệm thu và thanh quyết toán
Sau khi công trình hoàn thành, bước kiểm toán sau nghiệm thu sẽ bao gồm kiểm toán tuân thủ và kiểm toán tài chính. Trong kiểm toán tuân thủ, kiểm toán viên đánh giá mức độ thực hiện Luật Xây dựng, Luật Đấu thầu, Luật Ngân sách, so sánh hồ sơ thanh toán với hồ sơ nghiệm thu và kết quả nghiệm thu của tư vấn giám sát. Kiểm toán tài chính sẽ tập trung vào đối chiếu chứng từ chi phí, hợp đồng thi công, hóa đơn vật tư, báo cáo thanh toán và quyết toán cuối cùng.
Nếu phát hiện khoản chi không đúng quy định, kiểm toán viên đề xuất kiến nghị xử lý, yêu cầu chủ đầu tư hoàn trả phần chi sai, đồng thời sửa đổi quy trình hồ sơ để tránh tái diễn. Trong trường hợp dự án quy mô lớn, Kiểm toán Nhà nước có thể chỉ định tiến hành kiểm toán hoạt động, đánh giá hiệu quả đầu tư, tỷ lệ hoàn vốn xã hội và khả năng tạo ra lợi ích cho cộng đồng. Báo cáo kiểm toán hoàn chỉnh sẽ được gửi cho cấp có thẩm quyền (Chủ tịch UBND cấp tỉnh hoặc Thủ trưởng cơ quan ngang Bộ) cùng các kiến nghị khắc phục.
Bước 5: Hoàn thiện hồ sơ, khắc phục khuyến nghị sau kiểm toán
Cuối cùng, sau khi nhận báo cáo kiểm toán, chủ đầu tư và đơn vị thực hiện dự án phải nghiêm túc thực thi các kiến nghị. Đối với trường hợp phát hiện sai phạm về chi phí, lập sai khối lượng hoặc nghiệm thu khống, đơn vị phải hoàn trả phần ngân sách bị sai phạm và cập nhật hồ sơ đúng quy định. Đồng thời, cần điều chỉnh quy trình nội bộ, bổ sung hướng dẫn, đào tạo nhân sự nhằm tránh tái diễn sai sót.
Toàn bộ báo cáo kiểm toán và hồ sơ liên quan nên được lưu trữ, công khai trên cổng thông tin của dự án theo quy định Luật Xây dựng kiểm toán đầu tư công. Việc công khai báo cáo giúp cơ quan quản lý, người dân và các bên liên quan giám sát, đảm bảo tính minh bạch và trách nhiệm giải trình. Theo Ban Quản lý Dự án Xây dựng (Bộ Xây dựng), sau mỗi đợt kiểm toán, đơn vị phải lập báo cáo rút kinh nghiệm và điều chỉnh quy trình, giúp giảm 30% sai sót cho các dự án sau đó (Ban Quản lý Dự án Xây dựng, Báo cáo 2023).
Một số câu hỏi thường gặp về luật xây dựng kiểm toán đầu tư công
Kiểm toán Nhà nước có bắt buộc kiểm toán tất cả dự án đầu tư công không?
Không phải mọi dự án đều do Kiểm toán Nhà nước trực tiếp thực hiện. Theo Luật Kiểm toán Nhà nước 2015, các dự án sử dụng vốn ngân sách trung ương trên 500 tỷ đồng hoặc ngân sách địa phương trên 200 tỷ đồng buộc phải được Kiểm toán Nhà nước tiến hành kiểm toán tuân thủ, tài chính và có thể kiểm toán hoạt động. Với dự án dưới ngưỡng này, chủ đầu tư có thể thuê đơn vị kiểm toán độc lập nhưng vẫn phải tuân thủ đầy đủ Luật xây dựng kiểm toán đầu tư công. Kiểm toán Nhà nước cũng có thể thực hiện kiểm toán đột xuất nếu phát hiện dấu hiệu vi phạm nghiêm trọng.
Dự án PPP (hợp tác công – tư) có áp dụng luật xây dựng kiểm toán đầu tư công không?
Dự án PPP chẳng hạn như BOT, BTO hay BT không thuộc đối tượng sử dụng vốn ngân sách trực tiếp. Tuy nhiên, Luật Xây dựng và Luật Đấu thầu vẫn áp dụng cho khâu lập dự án, thiết kế và lựa chọn nhà đầu tư. Nếu dự án PPP có phần hỗ trợ vốn ngân sách hoặc cơ quan Nhà nước bảo lãnh lợi nhuận tối thiểu (việc bảo lãnh lợi nhuận cũng được tính là sử dụng ngân sách), Kiểm toán Nhà nước vẫn có thẩm quyền kiểm toán tuân thủ và kiểm toán hoạt động. Vì vậy, Luật xây dựng kiểm toán vẫn cần được tham chiếu để đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả, đặc biệt trong việc xác định tổng mức đầu tư và giám sát xây dựng.
Mức phạt vi phạm khi không tuân thủ luật xây dựng kiểm toán đầu tư công là bao nhiêu?
Chủ đầu tư hoặc nhà thầu vi phạm quy định Luật xây dựng kiểm toán đầu tư công sẽ chịu chế tài theo Nghị định 121/2021/NĐ-CP (sửa đổi Nghị định 28/2020/NĐ-CP). Chủ đầu tư nếu phê duyệt dự án không đúng thẩm quyền, ký hợp đồng thi công khi hồ sơ thiết kế hoặc dự toán không đạt chuẩn sẽ bị xử phạt hành chính từ 10–50 triệu đồng tùy mức độ vi phạm. Nhà thầu thi công nếu sử dụng vật liệu không đúng quy chuẩn, thi công sai thiết kế sẽ bị phạt từ 30–100 triệu đồng, thậm chí buộc tháo dỡ hoặc khắc phục theo quy định. Đơn vị kiểm toán nếu báo cáo thiếu trung thực, bỏ sót vi phạm có thể bị thu hồi chứng chỉ hành nghề và xử lý kỷ luật theo Luật Kiểm toán Nhà nước 2015. Năm 2023, Cục Quản lý Xây dựng (Bộ Xây dựng) thống kê 24 trường hợp chủ đầu tư bị phạt tổng số tiền hơn 1,2 tỷ đồng do phê duyệt hồ sơ sai quy định (Bộ Xây dựng, Thống kê 2023). Những con số này nhấn mạnh việc tuân thủ nghiêm Luật xây dựng kiểm toán đầu tư công để tránh thiệt hại cả về tài chính lẫn uy tín.
Tổng kết và khuyến nghị
Luật xây dựng kiểm toán đầu tư công là bộ công cụ pháp lý–nghiệp vụ không thể tách rời khi triển khai dự án sử dụng vốn ngân sách. Qua việc phân tích tổng quan, mối quan hệ pháp lý, số liệu thực tiễn và 5 lưu ý quan trọng, có thể rút ra các điểm chính sau:
-
Rà soát thiết kế và dự toán chặt chẽ theo quy chuẩn Luật Xây dựng 2014 (sửa đổi 2020), tránh sai số, vượt định mức và lãng phí ngân sách. Việc thuê kiểm toán nội bộ hoặc độc lập để thẩm định trước phê duyệt giúp tiết kiệm chi phí và rút ngắn thời gian sửa đổi.
-
Nắm rõ trách nhiệm pháp lý và thẩm quyền kiểm toán: Chủ đầu tư, tư vấn giám sát, đơn vị kiểm toán độc lập và Kiểm toán Nhà nước đều có vai trò và trách nhiệm riêng. Vi phạm có thể dẫn đến xử phạt hành chính, yêu cầu hoàn trả ngân sách sai phạm hoặc thu hồi chứng chỉ hành nghề.
-
Kết hợp quy trình đấu thầu minh bạch với kiểm toán tuân thủ: Công khai hồ sơ mời thầu, đánh giá hồ sơ dự thầu chặt chẽ, giám sát quá trình đấu thầu để giảm rủi ro gian lận, cấu kết giá. Thống kê CIEM (2023) cho thấy khoảng 12,4% gói thầu bị kiến nghị làm rõ do giá trúng thầu không sát thực.
-
Đảm bảo chất lượng và quy trình nghiệm thu bài bản: Ngay cả sau khi thi công xong, hồ sơ nghiệm thu khối lượng và báo cáo kiểm định phải minh bạch, đầy đủ. Nhiều công trình năm 2023 vẫn phát hiện bê tông mác kém, dẫn đến khắc phục tốn kém.
-
Ứng dụng công nghệ và phần mềm kiểm toán để tăng độ chính xác, giảm sai sót, tiết kiệm thời gian. Các phần mềm PMIS, quản lý tài chính công và AuditPro đang được sử dụng rộng rãi, giảm tới 30–40% thời gian kiểm toán và báo cáo.
Để triển khai hiệu quả Luật xây dựng kiểm toán đầu tư công, chủ đầu tư và các bên liên quan cần phối hợp chặt chẽ từ khâu chuẩn bị hồ sơ, thẩm định thiết kế, đấu thầu, giám sát thi công đến nghiệm thu và thanh quyết toán. Đồng thời, việc lưu trữ, công khai báo cáo kiểm toán và cập nhật quy trình nội bộ giúp tạo dựng niềm tin đối với người dân, cơ quan quản lý và nhà đầu tư. Nếu đơn vị bạn cần tư vấn cụ thể hơn hoặc hỗ trợ trực tiếp trong việc thực hiện các bước Luật xây dựng kiểm toán, hãy tham khảo thêm tại văn bản kiểm toán xây dựng và liên hệ chuyên gia để nhận giải pháp phù hợp.
