Kiểm toán báo cáo quyết toán dự án hoàn thành là hoạt động bắt buộc trong lĩnh vực đầu tư xây dựng nhằm đảm bảo tính trung thực và hợp lý của báo cáo quyết toán dự án. Báo cáo quyết toán dự án hoàn thành do chủ đầu tư hoặc đại diện chủ đầu tư lập theo quy định của pháp luật, phản ánh đầy đủ các thông tin tài chính, kinh tế và các thông tin liên quan đến tiến trình đầu tư và thực hiện dự án. Kiểm toán báo cáo này được tiến hành bởi các kiểm toán viên độc lập, theo Hệ thống Chuẩn mực Kiểm toán Việt Nam. Mục tiêu là nâng cao độ tin cậy của báo cáo quyết toán, giúp các cơ quan có thẩm quyền xem xét và phê duyệt kết quả quyết toán một cách minh bạch và đúng pháp luật. Kiểm toán dự án hoàn thành do đó có vai trò quan trọng trong kiểm soát tài chính và đảm bảo tuân thủ các quy định của Nhà nước trong quản lý đầu tư.

Định nghĩa kiểm toán báo cáo quyết toán dự án hoàn thành

Theo quy định tại Luật Xây dựng và các văn bản hướng dẫn thi hành, báo cáo quyết toán dự án hoàn thành là báo cáo tài chính được lập sau khi dự án hoàn thành, phản ánh toàn bộ chi phí đầu tư đã thực hiện so với chi phí được phê duyệt. Đây là cơ sở để các cơ quan chức năng kiểm tra, giám sát và đưa ra kết luận về hiệu quả đầu tư, sử dụng vốn và tính tuân thủ pháp luật trong quá trình thực hiện dự án.

Kiểm toán báo cáo quyết toán dự án hoàn thành là quá trình kiểm tra, đánh giá độc lập do tổ chức kiểm toán thực hiện, nhằm đưa ra ý kiến về tính trung thực, hợp lý của các số liệu, thông tin được trình bày trong báo cáo. Theo Chuẩn mực Kiểm toán Việt Nam VSA 1000, kiểm toán viên cần thu thập đầy đủ bằng chứng kiểm toán thích hợp để đảm bảo rằng các thông tin trong báo cáo phản ánh đúng tình hình thực tế của dự án.

Mục tiêu kiểm toán dự án hoàn thành

Mục tiêu tổng thể của kiểm toán dự án hoàn thành là đưa ra ý kiến kiểm toán về việc báo cáo quyết toán có được lập phù hợp với các quy định hiện hành và có phản ánh trung thực, hợp lý về mọi khía cạnh trọng yếu hay không. Các mục tiêu cụ thể bao gồm:

• Xác minh tính hợp pháp, hợp lệ và hợp lý của các khoản chi phí đầu tư;
• Đánh giá việc tuân thủ các quy định pháp luật về đầu tư, xây dựng, tài chính và kế toán;
• Kiểm tra việc phân bổ, sử dụng nguồn vốn đầu tư (vốn ngân sách nhà nước, vốn vay ODA, vốn doanh nghiệp…);
• Xác nhận khối lượng thực hiện, giá trị hợp đồng, quyết toán nhà thầu và các yếu tố tài chính liên quan;
• Phát hiện và cảnh báo các sai sót, gian lận hoặc rủi ro tiềm ẩn trong quá trình thực hiện dự án.

Hoạt động này không chỉ phục vụ cho việc phê duyệt quyết toán mà còn là cơ sở để cải thiện công tác quản lý đầu tư, từ đó nâng cao hiệu quả sử dụng vốn và phòng ngừa thất thoát, lãng phí.

Đối tượng và phạm vi kiểm toán

Đối tượng kiểm toán là toàn bộ báo cáo quyết toán của dự án đầu tư xây dựng sau khi hoàn thành, bao gồm các dự án sử dụng vốn ngân sách nhà nước, vốn nhà nước ngoài ngân sách, vốn ODA, vốn vay ưu đãi và vốn của các doanh nghiệp nhà nước.

Phạm vi kiểm toán không chỉ bao gồm phần tài chính mà còn mở rộng đến việc đánh giá tuân thủ quy trình đầu tư, hồ sơ thanh toán, nghiệm thu, quyết toán nhà thầu, các hợp đồng, chứng từ kế toán và các văn bản pháp lý liên quan. Kiểm toán viên cần xem xét toàn diện từ giai đoạn chuẩn bị đầu tư, thực hiện đầu tư cho đến khi kết thúc dự án.

Vai trò của kiểm toán trong quản lý đầu tư xây dựng

Kiểm toán báo cáo quyết toán dự án hoàn thành giữ vai trò hết sức quan trọng trong quản lý và kiểm soát hoạt động đầu tư công cũng như đầu tư tư nhân có yếu tố Nhà nước. Cụ thể:

• Minh bạch hóa thông tin tài chính: Giúp chủ đầu tư và cơ quan nhà nước có được cái nhìn khách quan và chính xác về việc sử dụng nguồn lực đầu tư.
• Phòng ngừa thất thoát, lãng phí: Phát hiện và ngăn ngừa các hành vi gian lận, chi sai, hoặc vượt định mức chi phí được phê duyệt.
• Nâng cao trách nhiệm giải trình: Khi các đơn vị thực hiện dự án biết rằng báo cáo sẽ được kiểm toán độc lập, họ sẽ có ý thức hơn trong việc tuân thủ quy định và chịu trách nhiệm trước pháp luật.
• Cơ sở cho đánh giá hiệu quả đầu tư: Dữ liệu kiểm toán có thể hỗ trợ quá trình đánh giá hiệu quả đầu tư một cách toàn diện hơn.

Theo số liệu của Kiểm toán Nhà nước giai đoạn 2016–2020, trung bình mỗi năm phát hiện sai phạm tài chính trong quyết toán các dự án đầu tư lên đến hàng nghìn tỷ đồng, chủ yếu do lập dự toán sai, thanh toán sai khối lượng hoặc sai định mức đơn giá.

Căn cứ pháp lý và chuẩn mực nghề nghiệp

Các văn bản pháp lý và chuyên môn quan trọng điều chỉnh hoạt động kiểm toán báo cáo quyết toán dự án hoàn thành bao gồm:

• Chuẩn mực Kiểm toán Việt Nam VSA 1000 – Yêu cầu chung đối với kiểm toán báo cáo tài chính;
• Luật Kiểm toán độc lập 2011 và các nghị định hướng dẫn thi hành;
• Quyết định 314/2016/QĐ-VACPA – Ban hành chương trình kiểm toán mẫu đối với báo cáo quyết toán dự án hoàn thành;
• Thông tư số 10/2020/TT-BTC hướng dẫn quyết toán vốn đầu tư;
• Thông tư 08/2016/TT-BTC quy định chi tiết về chế độ kế toán đầu tư xây dựng cơ bản.

Các kiểm toán viên cần tuân thủ nghiêm ngặt quy trình kiểm toán, từ lập kế hoạch, đánh giá rủi ro, thiết kế thủ tục kiểm toán đến thực hiện và lập báo cáo kiểm toán cuối cùng. Việc này không chỉ đảm bảo chất lượng kiểm toán mà còn là yêu cầu pháp lý bắt buộc.

Xem thêm bài viết: Phạm vi kiểm toán dự án hoàn thành: 5 nhóm hồ sơ cần kiểm tra kỹ

Những vấn đề thường gặp và khuyến nghị

Qua quá trình kiểm toán hàng nghìn dự án trong những năm gần đây, một số tồn tại phổ biến thường được phát hiện bao gồm:

• Hồ sơ quyết toán không đầy đủ hoặc không nhất quán;
• Chi phí vượt so với tổng mức đầu tư nhưng không có thuyết minh hợp lý;
• Không tuân thủ đúng quy trình lựa chọn nhà thầu, nghiệm thu, thanh toán;
• Các khoản mục chi phí lắp đặt thiết bị, tư vấn, chi phí quản lý dự án bị phân bổ sai;
• Vi phạm trong thẩm định, điều chỉnh dự án làm ảnh hưởng đến quyết toán.

Để hạn chế những sai sót này, doanh nghiệp và chủ đầu tư cần:

• Chuẩn hóa quy trình lập và lưu trữ hồ sơ quyết toán;
• Tăng cường đào tạo cán bộ phụ trách kế toán – tài chính – đầu tư;
• Áp dụng công nghệ trong quản lý dữ liệu đầu tư và theo dõi chi phí thực hiện;
• Thuê đơn vị kiểm toán độc lập uy tín từ giai đoạn đầu để có tư vấn phù hợp.

Kết luận

Kiểm toán báo cáo quyết toán dự án hoàn thành là bước kiểm tra bắt buộc và có ý nghĩa quan trọng trong việc đảm bảo minh bạch, hiệu quả và hợp pháp trong hoạt động đầu tư xây dựng. Với vai trò độc lập và chuyên môn cao, kiểm toán viên đóng góp vào việc hoàn thiện hệ thống tài chính công và nâng cao trách nhiệm giải trình trong sử dụng vốn đầu tư. Do đó, các doanh nghiệp, chủ đầu tư và tổ chức kiểm toán cần phối hợp chặt chẽ, tuân thủ các chuẩn mực nghề nghiệp và quy định pháp luật nhằm đảm bảo kết quả kiểm toán có chất lượng và giá trị thực tiễn.

Nguồn tham khảo:

• Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam VSA 1000
• Quyết định 314/2016/QĐ-VACPA
• Luật Kiểm toán độc lập 2011
• Thông tư 10/2020/TT-BTC
• Báo cáo tổng hợp của Kiểm toán Nhà nước (giai đoạn 2016–2020)