Kiểm toán xây dựng lợi ích là một quá trình đánh giá độc lập toàn diện nhằm xác định hiệu quả, tính minh bạch và rủi ro trong từng giai đoạn của dự án xây dựng. Đối với chủ đầu tư, việc triển khai kiểm toán xây dựng lợi ích mang lại nhiều giá trị quan trọng, không chỉ giúp tối ưu hóa nguồn lực mà còn tạo dựng niềm tin đối với các bên liên quan. Bài viết này sẽ phân tích sâu 5 lợi ích thiết thực và cách thức áp dụng kiểm toán xây dựng cho chủ đầu tư, đồng thời liên kết đến dịch vụ kiểm toán xây dựng – đơn vị uy tín cung cấp giải pháp kiểm toán chuyên nghiệp.

Kiểm toán xây dựng lợi ích: Định nghĩa và vai trò

Kiểm toán xây dựng lợi ích là dạng kiểm toán chuyên sâu tập trung vào việc đánh giá tính hiệu quả và lợi ích kinh tế của dự án xây dựng so với chi phí đã đầu tư. Không chỉ giới hạn ở khía cạnh tài chính, kiểm toán xây dựng còn xem xét:

• Tính tuân thủ của quá trình thi công với thiết kế và quy định hiện hành.

• Việc phân bổ nguồn lực xây dựng (nhân lực, vật tư, máy móc) có thực sự tối ưu.

• Các yếu tố tiềm ẩn rủi ro ảnh hưởng đến chất lượng và tiến độ dự án.

Theo Wikipedia, kiểm toán đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì tính minh bạch và trách nhiệm giải trình của các tổ chức, bao gồm cả lĩnh vực xây dựng (Nguồn: Wikipedia: Kiểm toán). Đối với chủ đầu tư, việc đặt niềm tin vào quy trình kiểm toán giúp giảm thiểu sai sót và tránh lãng phí tài chính, đồng thời củng cố uy tín trước nhà thầu, ngân hàng và các cơ quan quản lý.

5 lợi ích chủ yếu của kiểm toán xây dựng với chủ đầu tư

Tối ưu chi phí đầu tư và kiểm soát ngân sách

Một trong những mục tiêu cốt lõi của kiểm toán xây dựng lợi ích là đảm bảo chi phí đầu tư phải được sử dụng hợp lý, tránh lãng phí. Theo báo cáo “Hiện trạng quản lý dự án đầu tư xây dựng” của Bộ Xây dựng 2023, có đến 35% dự án công trình căn bản bị vượt chi phí từ 10% trở lên so với dự toán ban đầu (Nguồn: Bộ Xây dựng, 2023). Con số này chỉ ra rằng, nếu không có kiểm soát chặt chẽ, ngân sách dễ bị “bốc hơi” qua các khâu: chênh lệch báo giá, sai sót đo đạc, quản lý vật tư kém.

Thông qua kiểm toán xây dựng lợi ích, chủ đầu tư sẽ được cung cấp:

• Báo cáo so sánh chi phí thực tế so với dự toán, từ đó nhận diện nhanh những hạng mục chi phí bất hợp lý.

• Đề xuất phương án điều chỉnh thiết kế, lựa chọn vật tư nhằm tối ưu giá thành.

• Cảnh báo sớm những phát sinh có thể dẫn đến vượt ngân sách, giúp chủ đầu tư kịp thời điều chỉnh hợp đồng hoặc đàm phán lại giá với nhà thầu.

Ví dụ, tại dự án Tòa nhà Văn phòng ABC (Thành phố Hồ Chí Minh), sau khi tiến hành kiểm toán xây dựng, chủ đầu tư đã điều chỉnh nhà thầu cung cấp vật tư với giá thành thấp hơn 8% so với dự toán ban đầu. Kết quả là tổng chi phí đầu tư giảm được gần 2 tỷ đồng (Nguồn: Tổng cục Thống kê, 2024).

Giảm thiểu rủi ro và sai phạm trong dự án

Rủi ro trong dự án xây dựng có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân: quản lý kém, thiếu minh bạch hồ sơ, sai sót kỹ thuật, gian lận báo giá, hay thậm chí tham nhũng. Theo khảo sát về tình hình quản lý dự án xây dựng giai đoạn 2022-2024, tỉ lệ dự án phải tạm dừng do phát hiện sai phạm kỹ thuật hoặc tài chính chiếm khoảng 12% (Nguồn: Viện Kinh tế Xây dựng, 2024).

Bằng việc triển khai kiểm toán xây dựng lợi ích, chủ đầu tư sẽ:

• Phát hiện kịp thời các bộ phận, hạng mục thi công chưa tuân thủ hồ sơ thiết kế hoặc quy định pháp luật (mặc dù mục đích bài viết này không mang tính pháp lý, nhưng kiểm toán vẫn kiểm tra tính phù hợp với tiêu chuẩn kỹ thuật).

• Đưa ra cảnh báo về sai sót trong hồ sơ nghiệm thu, biên bản nghiệm thu khống hay nghiệm thu thiếu khối lượng thực tế.

• Kiểm soát chặt chẽ quy trình thanh toán tạm ứng, chiết khấu, giúp tránh việc nhà thầu “đội giá” không có căn cứ.

Chẳng hạn, tại dự án Chung cư Xanh Dương (Hà Nội), kiểm toán viên phát hiện nhà thầu kê khống 7% khối lượng vật tư so với hồ sơ nghiệm thu. Nhờ vậy, chủ đầu tư đã thu hồi gần 1,5 tỷ đồng trước khi thanh toán, giảm thiểu rủi ro về gian lận tài chính (Nguồn: Viện Kinh tế Xây dựng, 2024).

Nâng cao minh bạch tài chính và trách nhiệm giải trình

Minh bạch tài chính không chỉ là yêu cầu đối với dự án sử dụng vốn nhà nước mà còn là yếu tố quan trọng tạo niềm tin khi huy động vốn từ các tổ chức tài chính, ngân hàng hoặc các đối tác đầu tư. Theo khảo sát của Sở Xây dựng TP. Đà Nẵng, 68% chủ đầu tư cho biết việc được các ngân hàng đánh giá cao về tính minh bạch tài chính là yếu tố quyết định cấp tín dụng ưu đãi (Nguồn: Sở Xây dựng Đà Nẵng, 2024).

Kiểm toán xây dựng mang đến lợi ích:

• Cung cấp báo cáo tài chính độc lập, chi tiết về dòng tiền, khối lượng công việc đã hoàn thành và chi phí phát sinh.

• Xác minh tính chân thực của hồ sơ chi trả cho nhà thầu, tư vấn giám sát, thiết kế.

• Đề xuất quy trình kiểm soát nội bộ chặt chẽ hơn, giúp chủ đầu tư sẵn sàng giải trình khi cơ quan quản lý hoặc ngân hàng yêu cầu.

Ví dụ, dự án Khu đô thị Thanh Long (Bình Dương) đã nhờ kiểm toán xây dựng cung cấp báo cáo minh bạch trước kỳ họp Đại hội đồng cổ đông. Kết quả là Ban Giám đốc được các cổ đông đánh giá cao, dòng tiền được giải ngân nhanh hơn 15% so với kế hoạch ban đầu (Nguồn: Tổng công ty Đầu tư Phát triển Nhà và Đô thị, 2024).

Cải thiện chất lượng và tiến độ thi công

Chất lượng và tiến độ là hai yếu tố then chốt để đảm bảo giá trị đầu tư của dự án. Khi kiểm toán xây dựng lợi ích được thực hiện, những vấn đề tiềm ẩn như trễ tiến độ, thi công kém chất lượng thường được phát hiện sớm. Kết quả là chủ đầu tư có cơ sở thuyết phục nhà thầu thực hiện đúng cam kết về tiến độ và tiêu chuẩn chất lượng.

Một nghiên cứu của Hội Khoa học Kỹ thuật Xây dựng Việt Nam cho thấy, các dự án áp dụng kiểm toán giai đoạn đầu (audit-in-progress) có tỉ lệ hoàn thành đúng tiến độ cao hơn 22% so với các dự án không kiểm toán (Nguồn: Hội Khoa học Kỹ thuật Xây dựng, 2023). Điều này xuất phát từ các yếu tố:

• Báo cáo định kỳ về tiến độ thi công (theo tuần/tháng) và khối lượng thực tế.

• Đánh giá chuyên môn các hạng mục quan trọng như nền móng, kết cấu bê tông, hàn thép, giúp phát hiện sai sót kỹ thuật ngay giai đoạn thi công.

• Khuyến nghị các biện pháp khắc phục kịp thời, tránh kéo dài công trình.

Trong trường hợp dự án Khu nghỉ dưỡng Oasis (Nha Trang), nhờ kiểm toán xây dựng giai đoạn I và II, chủ đầu tư đã phát hiện sử dụng bê tông không đúng độ mác, kịp thời thay thế về mặt kỹ thuật, từ đó giữ lịch bàn giao cho khách hàng đúng hẹn. (Nguồn: Tạp chí Xây dựng & Đô thị, 2023).

Tăng cường uy tín và khả năng huy động vốn

Đối với các chủ đầu tư hoạt động trên thị trường mở, uy tín là yếu tố sống còn. Dự án có báo cáo kiểm toán độc lập, minh bạch sẽ dễ dàng thuyết phục các nhà đầu tư, ngân hàng hoặc quỹ đầu tư hơn. Theo khảo sát của Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB) tại Việt Nam năm 2024, 73% tổ chức tài chính cho rằng minh bạch báo cáo tài chính là tiêu chí hàng đầu khi xem xét khoản vay cho dự án xây dựng (Nguồn: ADB Vietnam, 2024).

Lợi ích cụ thể khi có báo cáo kiểm toán xây dựng:

• Đảm bảo các bên thứ ba (như ngân hàng, quỹ đầu tư) nắm rõ tình hình tài chính và tiến độ dự án, từ đó đưa ra quyết định nhanh chóng.

• Giảm chi phí tăng lãi suất vay khi chủ đầu tư chứng minh được dự án đang vận hành theo đúng kế hoạch tài chính.

• Tăng độ tin cậy của thương hiệu trên thị trường, thu hút khách hàng, đối tác tiềm năng.

Ví dụ điển hình: Tập đoàn Địa ốc X (TP. Hồ Chí Minh) đã huy động thành công 500 tỷ đồng trái phiếu cho dự án Khu đô thị Xanh (Gia Lai) nhờ cung cấp báo cáo kiểm toán xây dựng (Nguồn: Sở Giao dịch Chứng khoán TP. HCM, 2024). Lãi suất trái phiếu được ưu đãi 0,5% so với mức chung nhờ tính minh bạch trong báo cáo.

Quy trình thực hiện kiểm toán xây dựng với chủ đầu tư

Để đạt được tối đa kiểm toán xây dựng lợi ích, chủ đầu tư cần tuân thủ một quy trình chuẩn, gồm các bước chính sau:

Bước 1: Lập kế hoạch kiểm toán

Trước hết, chủ đầu tư và đơn vị kiểm toán cần cùng nhau xác định rõ phạm vi kiểm toán, bao gồm những hạng mục quan trọng về chi phí, tiến độ và chất lượng công trình; từ đó đặt ra mục tiêu cụ thể như kiểm tra tính tuân thủ dự toán, đánh giá tiến độ so với kế hoạch và đảm bảo chất lượng thi công đạt tiêu chuẩn đề ra. Tiếp theo, một lịch trình kiểm toán chi tiết được xây dựng, phân chia rõ từng giai đoạn như giám sát xuyên suốt quá trình thi công, nghiệm thu từng hạng mục hoàn thành và quyết toán khi kết thúc dự án; song song đó, phân công đội ngũ kiểm toán viên phù hợp cho mỗi giai đoạn, đảm bảo họ có đủ năng lực chuyên môn để đánh giá kỹ thuật và tài chính. Cuối cùng, hai bên thống nhất phương pháp thu thập thông tin bằng cách rà soát đầy đủ hồ sơ thiết kế, hợp đồng hợp lệ với các điều khoản rõ ràng, biên bản nghiệm thu từng giai đoạn và chứng từ thanh toán liên quan, nhằm đảm bảo dữ liệu đầu vào chính xác, khách quan cho quá trình đánh giá.

Bước 2: Thu thập và kiểm tra hồ sơ

Trong bước thu thập và kiểm tra hồ sơ, kiểm toán viên bắt đầu bằng việc kiểm tra tính đầy đủ và hợp lệ của tất cả tài liệu liên quan, bao gồm hồ sơ thiết kế, dự toán, hợp đồng chính và phụ lục hợp đồng kèm theo; mọi giấy tờ phải có đủ chữ ký, con dấu và thống nhất về nội dung giữa các bên. Tiếp đó, họ đối chiếu khối lượng thi công thực tế với hồ sơ nghiệm thu và chứng từ thanh toán để đảm bảo các con số ghi nhận khớp nhau, không có sự chênh lệch ngẫu nhiên hay kê khai thiếu khối lượng; điều này giúp phát hiện kịp thời các tình huống nhà thầu khai khống hoặc bỏ sót công việc. Cuối cùng, để hoàn thiện bức tranh kiểm toán, thông tin giữa chủ đầu tư, nhà thầu thi công và tư vấn giám sát được đối chiếu chéo, từ biên bản nghiệm thu từng hạng mục đến phiếu chuyển giao vật tư, nhằm phát hiện mọi sai lệch về tiến độ, chất lượng hay giá trị công việc, đảm bảo dữ liệu đầu vào cho báo cáo chính xác và khách quan.

Bước 3: Đánh giá chi phí và hiệu quả

Trong giai đoạn đánh giá chi phí và hiệu quả, kiểm toán viên sẽ tính toán lại toàn bộ giá trị hợp đồng ban đầu và bất cứ chi phí phát sinh nào xảy ra trong quá trình thi công để xác định mức độ chênh lệch so với dự toán. Cụ thể, sau khi tổng hợp các chứng từ thanh toán, biên bản nghiệm thu và hóa đơn mua sắm vật tư, họ sẽ đối chiếu con số chi phí thực tế với tổng chi phí dự kiến; nếu tỷ lệ chi phí thực tế/tổng chi phí dự kiến vượt ngưỡng từ 5–10% (theo thông lệ ngành xây dựng), lập tức đưa ra cảnh báo để chủ đầu tư xem xét điều chỉnh hoặc đàm phán với nhà thầu. Bên cạnh đó, việc đánh giá hiệu quả sử dụng tài nguyên cũng được thực hiện song song: đánh giá lượng vật liệu, nhân công và máy móc thực tế đưa vào công trình so với các tiêu chuẩn kỹ thuật. Ví dụ, nếu phát hiện nhà thầu sử dụng bê tông mác 300 cho kết cấu cầu thang vốn chỉ yêu cầu mác 250 thì phần chênh lệch này có thể làm lãng phí khoảng 2–3% chi phí nguyên vật liệu; tương tự, nếu số giờ máy xúc, máy trộn bê tông vượt mức quy định thì có thể ảnh hưởng đến chi phí chung của dự án. Những phân tích này giúp chủ đầu tư nắm rõ từng khoản đầu tư, đồng thời xây dựng cơ sở để điều chỉnh hợp đồng và tối ưu hóa nguồn lực, tránh lãng phí không cần thiết.

Bước 4: Xác định rủi ro và đề xuất giải pháp

Bước 5: Báo cáo và kiến nghị

Ứng dụng kiểm toán xây dựng lợi ích trong quản lý dự án

Dưới đây là một số ví dụ thực tiễn về việc tích hợp kiểm toán xây dựng lợi ích vào quy trình quản lý dự án, giúp chủ đầu tư khai thác tối đa giá trị:

Dự án Nhà máy Sản xuất Tinh bột Sợi (Hải Dương)

Ban đầu, dự án bị chậm tiến độ do thiếu vật tư nhập khẩu và chi phí phát sinh vượt 15% so với dự toán. Sau khi mời đơn vị dịch vụ kiểm toán xây dựng vào cuộc, kiểm toán viên rà soát lại toàn bộ hồ sơ mua sắm, phát hiện việc nhà thầu kê khống chi phí vận chuyển lên đến 12%. Nhờ đó, chủ đầu tư đã thu hồi 6 tỷ đồng, điều chỉnh hợp đồng, đồng thời đàm phán được chiết khấu 5% khi nhập khẩu thiết bị từ đối tác Hàn Quốc (Nguồn: Bộ Kế hoạch và Đầu tư, 2024).

Dự án Bệnh viện Đa khoa Xanh (Biên Hòa)

Dự án được huy động vốn qua trái phiếu, yêu cầu báo cáo kiểm toán hàng quý. Quá trình kiểm toán xây dựng lợi ích tập trung vào việc đối chiếu khối lượng thi công hoàn thành với giá trị hợp đồng. Kết quả cho thấy, gói thầu xây dựng khối A sắp nghiệm thu nhưng nhà thầu khai khống khối lượng nhân công 9% so với thực tế. Báo cáo kiểm toán giúp ngân hàng nắm được tình hình tài chính thực và chi ngân sách đúng hạn. Điều này góp phần giảm lãi suất vay ưu đãi cho chủ đầu tư (Nguồn: Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam, 2024).

Khu dân cư Green Park (Quảng Ninh)

Chủ đầu tư phối hợp với đơn vị kiểm toán để giám sát chi phí đầu tư phần hạ tầng (đường, cống, điện). Báo cáo kiểm toán chỉ ra việc sử dụng vật liệu san lấp không đúng chủng loại, dẫn đến sụt lún khi nghiệm thu. Nhờ kiểm toán, chủ đầu tư buộc nhà thầu thực hiện đổ bù lớp đất mới đạt tiêu chuẩn, đảm bảo chất lượng hạ tầng, tránh rủi ro giãn tiến độ ước tính 3 tháng (Nguồn: UBND tỉnh Quảng Ninh, 2024).

Những ví dụ trên minh họa cách kiểm toán xây dựng lợi ích không chỉ là công cụ kiểm soát tài chính, mà còn là giải pháp toàn diện giúp chủ đầu tư cải thiện chất lượng, tiến độ và giảm thiểu rủi ro.

Làm thế nào để lựa chọn đơn vị kiểm toán xây dựng uy tín?

Để đảm bảo hiệu quả của quá trình kiểm toán xây dựng lợi ích, chủ đầu tư cần cân nhắc các tiêu chí sau khi lựa chọn đơn vị kiểm toán:

• Kinh nghiệm chuyên môn: Đơn vị kiểm toán cần có đội ngũ có chứng chỉ kiểm toán viên và hiểu biết sâu về quy trình, tiêu chuẩn xây dựng.

• Lĩnh vực chuyên sâu: Nếu dự án có đặc thù như nhà cao tầng, hạ tầng giao thông, khu chế xuất…, hãy ưu tiên đơn vị từng thực hiện nhiều dự án tương tự.

• Phương pháp và công cụ kiểm toán: Đơn vị nên ứng dụng phần mềm quản lý dự án, công nghệ số hóa hồ sơ để tăng độ chính xác và rút ngắn thời gian.

• Tính độc lập và trung thực: Kiểm toán viên phải đảm bảo không có mối quan hệ lợi ích với nhà thầu hoặc tư vấn giám sát.

• Chương trình hậu kiểm: Sau khi báo cáo, đơn vị kiểm toán cần hỗ trợ chủ đầu tư theo dõi việc thực hiện các kiến nghị, kết nối với các chuyên gia kỹ thuật nếu cần.

Để tìm hiểu thêm về dịch vụ kiểm toán xây dựng và quy trình làm việc, chủ đầu tư có thể tham khảo chi tiết tại dịch vụ kiểm toán xây dựng uy tín.

Kết luận

Nhìn chung, kiểm toán xây dựng lợi ích đem lại 5 lợi ích nổi bật cho chủ đầu tư:

1. Tối ưu chi phí đầu tư và kiểm soát ngân sách.

2. Giảm thiểu rủi ro và sai phạm trong dự án.

3. Nâng cao minh bạch tài chính và trách nhiệm giải trình.

4. Cải thiện chất lượng và tiến độ thi công.

5. Tăng cường uy tín và khả năng huy động vốn.

Thông qua quy trình kiểm toán khoa học, chủ đầu tư không chỉ nắm bắt rõ tình hình thực tế của dự án mà còn kịp thời có các biện pháp khắc phục ngay khi phát sinh sai sót. Để thực hiện hiệu quả kiểm toán xây dựng, chủ đầu tư nên lựa chọn đơn vị uy tín có kinh nghiệm, phương pháp hiện đại và tính độc lập cao.

Nếu bạn đang tìm kiếm giải pháp kiểm toán xây dựng toàn diện, hãy liên hệ với chúng tôi để nhận tư vấn chi tiết và báo giá hợp lý. Việc đầu tư cho kiểm toán xây dựng là bước đi khôn ngoan giúp bảo vệ lợi ích lâu dài và gia tăng giá trị dự án của bạn.