Ngày 25 tháng 6 năm 2025 đã đánh dấu một bước ngoặt lịch sử khi Quốc hội thông qua Luật số 90/2025/QH15, một đạo luật tổng hợp sửa đổi nhiều văn bản pháp lý quan trọng như Luật Đấu thầu, Luật Đầu tư công, Luật Đầu tư PPP và các luật liên quan khác.
Với hiệu lực chính thức từ ngày 01 tháng 7 năm 2025, Luật 90/2025/QH15 không chỉ là nỗ lực giải quyết các vướng mắc tồn đọng trong thực tiễn mà còn là một chiến lược pháp lý dài hạn. Đạo luật này đặt mục tiêu tái cấu trúc quản lý tài sản công và chuyển đổi số trong mua sắm, tạo ra những chuyển biến mạnh mẽ, hướng tới một mô hình quản lý minh bạch, linh hoạt và hiệu quả hơn, đặc biệt là trong các hoạt động mua sắm và đầu tư công, qua đó tạo động lực rõ rệt cho sự phát triển bền vững của nền kinh tế.
Tổng quan Chiến lược: Mục tiêu Tự chủ, Linh hoạt và Công nghệ hóa
Luật số 90/2025/QH15 được xây dựng dựa trên ba trụ cột chiến lược nhằm tối ưu hóa việc sử dụng nguồn lực nhà nước:
- Tăng cường Tính Tự chủ: Cấp quyền tự quyết định cao hơn cho các đơn vị sự nghiệp công lập và doanh nghiệp nhà nước không sử dụng vốn ngân sách, giúp giảm thiểu sự can thiệp hành chính không cần thiết và tăng tốc độ ra quyết định.
- Đẩy mạnh Ứng dụng Công nghệ và Đổi mới Sáng tạo: Tạo ra các cơ chế đặc biệt để thu hút các dự án KH&CN và chuyển đổi số, coi đây là ưu tiên hàng đầu trong hoạt động mua sắm.
- Phân cấp Thẩm quyền: Phân giao quyền quyết định đầu tư xuống các cấp quản lý thấp hơn (Bộ, ngành, địa phương) nhằm rút ngắn quy trình phê duyệt, đảm bảo tiến độ triển khai dự án.
Các sửa đổi này thể hiện rõ quyết tâm của Chính phủ trong việc chuyển đổi từ mô hình quản lý tập trung, cứng nhắc sang một hành lang pháp lý thông thoáng, dựa trên nguyên tắc trách nhiệm giải trình (Accountability) và hiệu quả sử dụng vốn.
Phân Tích Sâu Sắc về Luật Đấu thầu: Đột phá Tự chủ và Đa dạng hóa Công cụ
Luật 90/2025/QH15 đã thay đổi căn bản cách thức quản lý mua sắm công, đặc biệt nhấn mạnh vào việc phân loại đối tượng áp dụng và giới thiệu các công cụ lựa chọn nhà thầu mới.
Phân quyền Tự quyết định Mua sắm: Giải phóng Đơn vị Tự chủ
Điểm thay đổi mang tính đột phá nhất là việc điều chỉnh phạm vi áp dụng, tạo ra sự phân biệt rõ ràng giữa các đơn vị sử dụng vốn ngân sách và các đơn vị tự chủ về tài chính:
- Doanh nghiệp Nhà nước (DNNN) và Đơn vị Sự nghiệp Công lập (ĐVSNCL) tự chủ: Các đơn vị này (nếu không sử dụng vốn ngân sách) được tự quyết định việc mua sắm trên cơ sở bảo đảm các nguyên tắc cốt lõi: công khai, minh bạch, hiệu quả và trách nhiệm giải trình.
- Tác động: Điều này giúp giảm đáng kể gánh nặng tuân thủ các quy trình đấu thầu phức tạp, vốn được thiết kế cho vốn ngân sách. DNNN và ĐVSNCL có thể mua sắm linh hoạt hơn, phù hợp với nhịp độ thị trường và yêu cầu kinh doanh, tăng tốc độ triển khai các hoạt động cần thiết.
- Mua sắm cho KH&CN và Đổi mới Sáng tạo: Tổ chức, cá nhân chủ trì được tự quyết định việc lựa chọn nhà thầu cung cấp hàng hóa/dịch vụ. Đây là cơ chế đặc biệt nhằm thúc đẩy việc chuyển giao và áp dụng công nghệ mới mà không bị ràng buộc bởi các tiêu chí đấu thầu truyền thống.
Bộ công cụ Lựa chọn Nhà thầu Mới: Hướng tới Dự án Chiến lược
Luật đã bổ sung hai hình thức lựa chọn nhà thầu hoàn toàn mới, phản ánh nhu cầu của Chính phủ trong việc ưu tiên các dự án mang tính chiến lược, công nghệ cao và bảo đảm lợi ích quốc gia:
Hình thức “Đặt hàng” (Order Placement)
Hình thức này cho phép giao trực tiếp cho tổ chức, doanh nghiệp, cá nhân thực hiện:
- Cung cấp hàng hóa, dịch vụ công ích và dịch vụ sự nghiệp công.
- Các lĩnh vực chiến lược, công nghiệp nền tảng, hạ tầng năng lượng/số, giao thông xanh, quốc phòng/an ninh.
- Các dự án/nhiệm vụ nghiên cứu khoa học trọng điểm, công nghệ số trọng điểm.
Phân tích: “Đặt hàng” tạo ra một cơ chế đặc thù, đảm bảo rằng các dự án mang tính trọng yếu, có yếu tố an ninh quốc gia hoặc cần sự ổn định trong cung cấp (như dịch vụ công ích), có thể được giao cho đơn vị có năng lực và uy tín mà không cần trải qua quy trình đấu thầu cạnh tranh tốn kém và mất thời gian.
Hình thức “Chỉ định Nhà đầu tư” (Investor Appointment)
Đây là hình thức mới trong lựa chọn nhà đầu tư cho các dự án:
- Do nhà đầu tư đề xuất và họ sở hữu/sử dụng công nghệ chiến lược.
- Cần đảm bảo sự tương thích, đồng bộ, kết nối về kỹ thuật với hạ tầng/nền tảng số đã triển khai.
- Cần đẩy nhanh tiến độ, thúc đẩy kinh tế – xã hội, bảo đảm lợi ích quốc gia do nhà đầu tư đề xuất.
Phân tích: Hình thức này là một công cụ mạnh mẽ để thu hút vốn FDI chất lượng cao và các tập đoàn công nghệ. Nó ưu tiên yếu tố công nghệ độc quyền/chiến lược và tính đồng bộ hệ thống hơn là cạnh tranh về giá. Điều này rất quan trọng trong bối cảnh Việt Nam đẩy mạnh chuyển đổi số và phát triển hạ tầng công nghệ lõi.
| Hình Thức | Mục đích Cốt lõi | Tác động Chính |
|---|---|---|
| Đặt hàng | Đảm bảo cung ứng ổn định dịch vụ công ích/chiến lược và KH&CN. | Tăng tốc độ triển khai nhiệm vụ trọng điểm, giảm chi phí cạnh tranh không cần thiết. |
| Chỉ định Nhà đầu tư | Thu hút công nghệ độc quyền, bảo đảm tính đồng bộ hệ thống (digital/nền tảng số). | Thu hút đầu tư FDI chất lượng cao, ưu tiên công nghệ tiên tiến, đẩy nhanh tiến độ các dự án quan trọng. |
Đổi Mới Quản Lý Đầu tư công: Phân cấp Quyền lực và Tăng cường Linh hoạt
Luật số 90/2025/QH15 đã sửa đổi Luật Đầu tư công theo hướng phân cấp mạnh mẽ nhằm tăng tính chủ động, giải quyết tình trạng chậm trễ trong việc phê duyệt và triển khai dự án.
Phân cấp Thẩm quyền: Từ Tốn đến Tốc độ
Luật phân cấp thẩm quyền quyết định chủ trương đầu tư rõ ràng hơn cho các cấp quản lý, từ Quốc hội, Thủ tướng Chính phủ, đến Bộ trưởng, Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân cấp tỉnh.
Điểm nhấn về Tính Chủ động:
- Các Bộ, cơ quan trung ương và địa phương được chủ động chuẩn bị đầu tư, phê duyệt chủ trương đầu tư chương trình, dự án trong giới hạn vốn kế hoạch đầu tư công trung hạn đã được giao.
- Tác động: Sự thay đổi này giúp giảm đáng kể nút thắt cổ chai ở các cơ quan cấp cao trong quy trình phê duyệt. Các địa phương và Bộ ngành có thể triển khai công tác chuẩn bị dự án ngay lập tức sau khi có hạn mức vốn, không cần chờ đợi từng quyết định phê duyệt chủ trương, từ đó đẩy nhanh tiến độ giải ngân vốn đầu tư công.
Cơ chế “Dự án Đầu tư công Đặc biệt” và Tính Ưu tiên
Luật bổ sung loại hình “Dự án đầu tư công đặc biệt” được thực hiện theo chỉ đạo của Bộ Chính trị, Ban Bí thư Trung ương Đảng, Đảng ủy Chính phủ.
Phân tích: Việc định danh loại hình dự án này thể hiện sự ưu tiên tuyệt đối của Đảng và Nhà nước đối với các chương trình, dự án mang tính chiến lược quốc gia, đòi hỏi quy trình ra quyết định và triển khai phải nhanh chóng, dứt khoát, vượt lên các thủ tục hành chính thông thường để đạt được mục tiêu chính trị và kinh tế vĩ mô.
Kết Luận: Hướng tới Hệ thống Pháp luật Hiện đại
Luật số 90/2025/QH15 là một cột mốc quan trọng, đánh dấu sự chuyển mình mạnh mẽ của khuôn khổ pháp lý Việt Nam, hướng tới một hệ thống quản lý kinh tế hiện đại, linh hoạt và lấy hiệu quả làm trọng tâm.
Các sửa đổi trong Luật Đấu thầu và Luật Đầu tư công đã tạo ra một môi trường pháp lý thông thoáng: tăng tự chủ cho đơn vị sự nghiệp, thu hút công nghệ cao qua hình thức đặt hàng/chỉ định nhà đầu tư, và tăng tốc giải ngân vốn đầu tư công thông qua phân cấp.
Để thành công trong kỷ nguyên pháp lý mới này, các tổ chức, đặc biệt là DNNN, ĐVSNCL và các nhà thầu, cần nhanh chóng nghiên cứu sâu sắc các quy định về quyền tự quyết mua sắm và các hình thức lựa chọn nhà thầu đặc thù. Việc nắm bắt và áp dụng linh hoạt các công cụ mới này sẽ là chìa khóa để đảm bảo tuân thủ, tối ưu hóa hoạt động và tạo lợi thế cạnh tranh trong giai đoạn phát triển tiếp theo của đất nước.
Thông tin liên hệ MAN – Master Accountant Network
- Địa chỉ: Số 19A, đường 43, phường Tân Thuận, TP. Hồ Chí Minh
- Mobile/Zalo: 0903 963 163 – 0903 428 622
- Email: ma*@*****et.vn
Phụ trách sản xuất nội dung bởi: Ông Lê Hoàng Tuyên – Sáng lập viên (Founder) & CEO MAN – Master Accountant Network, Kiểm toán viên CPA Việt Nam với hơn 30 năm kinh nghiệm trong ngành Kế toán, Kiểm toán và Tư vấn Tài chính.
